|
Na istočnoj plohi jednog visokog sanduka, raspoređenog u južnom dijelu nekropole, urezane su arkade sa prikazom konja, a na zapadnoj, ćirilični natpis Vukašina Dobrašinovića u osam redova. Nadgrobnik je visok 160 cm, dug 120 cm sa prosječnom širinom od 58 cm. Slova a, u, i ž su neuobičajenog oblika.10 Natpis su objavili Ć. Truhelka, Lj. Stojanović i M. Vego.11
Prevedeni tekst ne razlikuje se bitno ni kod jednog od autora, i glasi: ”Ase leži Vukašin Dobrašinović, u toj dobi umrijeh Svakome me žao bi momu”.
Natpisno polje vlastelina Vukašina Dobrašinovića na nadgrobniku u Radešićima, pokazuje da je podignuto uglednoj zubačkoj ličnosti. Slovo U je klesano poput pismena u natpisu Bunca na visokom sanduku u Radmilović Dubravi kod Bileće.12
Oblik slova u Radišićima Vego je svrstao u drugu polovinu XV vijeka iznoseći pretpostavku da je isti pisar urezivao natpise u Konjskom i Radmilović Dubravi.13 Ako ćirilična pismena otkrivaju staru tradiciju klesanja kojoj pripadaju slova B, V, M i Ć, onda se izrada natpisa može pripisati prvoj polovini XV vijeka što se podudara sa lapidarnim pismenima hercegovačkih srednjovjekovnih natpisa.14 Ne bi se smjelo smetnuti sa uma da su Dobrašinovići, Sandaljevi ljudi od 1426. godine. Knez Vukašinović i knez Rade, pominju se 1597. godine. Nije dokazano da je knez Rade jedan od sinova Vukašina Dobrašinovića, i ne može se prihvatiti da je Vukašin umro u prvoj polovini XVI vijeka. Po rodoslovlju fra Joze Jakosića iz XVII vijeka, porodica Dobrašinović je doseljena iz Nikšića.15
Pored srednjovjekovne nekropole sa pravoslavnim grobljem leži crkva Voznesenja Hristovog (Spasova crkva). To je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom, čija dužina, iznutra, bez apside iznosi 9,85 m, a širina 5,25 m. Dužina apside mjereći od oltarske pregrade do tjemena polukružnog luka je 0,90 m. Razlika u proporcionisanju polukruga konhe na istočnom zidu iznosi 3 cm. Zidovi crkve se sastoje od krupnijih kamenih kvadera položenih u horizontalne radove.
Iznad pročelja crkve uzdiže se mali zvonik na preslicu izgrađen od dobro klesanog kamena. Ulaz u crkvu na zapadnom zidu opervažen je okvirom od isklesanih kamenih greda.
Na južnom zidu uočena je ruptura široka od 1-2 cm, na mjestu gdje se vjerovatno završavala starija srednjovjekovna crkva dugačka 5,80 m. U sjeverozapadnom uglu crkve ugrađen je srednjovjekovni nadgrobnik sa nečitkim natpisom. (?)
Vrijednost i značaj dobara u Konjskom objašnjava se razuđenošću i prostranošću lokaliteta uz njihovu činjenično potpunu neistraženost.
Ukrasi na nadgrobnicima su različiti i zaslužuju pažnju. Motiv povijene loze sa trolistom ustanovljen je na oko 350 mramora u BiH. Najviše je korišćen oko Trebinja, Ljubinja, Stoca, Nevesinja, Kalinovnika i Ljubuškog. Srodan je sa ukrasima na tri sanduka u Ljekovi, sanduku u Klobuku, Gornjem Grančarevu, Aranđelovu, Policama i Žakovu i drugim srednjovjekovnim nekropolama Trebinja, kao i na Radimlji, Boljunima kod Stoca, Uboskom kod Ljubinja, u Bileći, Nevesinju i Gacku.16 Na sjeveru i istoku ovaj motiv se prepoznaje oko Petrovića i Vilusa (Nikšić), a na jugozapadu do Prapratnice u Hutovu i Bijače kod Ljubuškog. Sjeverna granica izgleda da nije prelazila Dobro polje kod Trnova (sljemenjak).
U srpskim zemljama povijena loza sa trolistom je predstavljena na fresci Rođenje Ilijino na sjevernom zidu manastira Morača iz XIII vijeka.17
Motiv turnira u Konjskom predstavljen je sa dvije muške figure sa štitovima i mačevima. Sljedeći ukras iz Konjskog, spirala, zastupljen je na širokom prostoru od Raške do Bolce, a u kombinaciji sa bordurom od ”vodenice” urezan je u Donjem Grahovcu kod Lastve (Trebinje). Spiraloidne bordure su ”ostatak” vizantijskog uticaja, i pripadaju razvijenom tipu poput ukrasa u Novakovićima na Žabljaku.18
Bordura od kosih paralelnih linija na mramorima se pojavljuje više od 120 puta u BiH, kao usamljeno ukrašavanje horizontalnih ploha, ploča i sanduka.19 Ovaj motiv je najrasprostranjeniji u Hercegovini istočno od Neretve.20
Stilizovana arkada iz Konjskog analogna je zapadnoj plohi sanduka u Ljubovu kod Trebinja i jugoistočnoj plohi sljemenjaka u Kljunima kod Nevesinja.21 Tordirana vrpca se, međutim, uočava i na reprezentativnim srednjovjekovnim spomenicima kao na primjer na kamenoj stolici u Gornjim Turanima kod Trebinja. Sreće se na gotovo svim većim srednjovjekovnim nekropolama. U Hercegovini je predstavljena na oko četiri stotine nadgrobnika, i ulazi u najuži izbor klasičnih prikaza na mramorima.22
Tordirana vrpca je omiljen ukras u srednjovjekovnoj Srbiji, gdje dekoriše portale i okna manastirskih crkava XIV i početka XV vijeka.23
Niz rozeta u vijencima i krstovima iz Konjskog srodan je sa istovjetnim plitkoreljefnim motivom na nadgrobnicima iz Orašja u Popovom polju.24
Što se tiče krsta, on je u srednjem vijeku održavao jaču vezu sa Srbijom nego sa Primorjem. Rascvjetali krstovi ukrašavaju vizantijske kovčežiće i ikonostase u Grčkoj, na Atosu i Kavkazu.25
Stilizovani krstovi Konjskog slični su onima u Žakovu kod Trebinja, Podveležju kod Mostara, Borju kod Ljubuškog, Cisti kod Imotskog, Gornjim Studencima kod Ljubuškog i Stupima kod Neuma.26
Kružni vijenac nije samo osobenost Konjskog. Najčešći je na nekropolama Nevesinja, Stoca i Kalinovika.
____________________
1 O. Đurić Kozić, Šuma, Površ i Zupci, Naselja srpskih zemalja, Rasprava i građa, knjiga 2/V, Beograd, 1903, 123.
2 O. Đurić Kozić, n. d., Beograd, 1903, 1239.
3 Arheološki leksikon BiH, tom 3, Sarajevo, 1988, 178; U leksikonu nedostaju terenski podaci.
4 Tokom rekognosciranja svesrdno mi je pomagao Milan Ćurić iz Careva polja.
5 S. Pujić, Kraška hidronimija jugoistočne Hercegovine, Južnoslovenski filolog, I.VI/3-4, Beograd, 2000, 878.
6 Đ. Janković, Srpske gromile, Beograd, 1998, 38.
7 Đ. janković, n. d., Beograd, 1998, 119.
8 Đ. Tošić, Trebinjska oblast u srednjem vijeku, Beograd, 1998, 56.
9 Š. Bešlagić, Stećci, Kataloško topografski pregled, Sarajevo, 1971, 406.
10 Ć. Truhelka, Starobosanski natpisi, GZM, Sarajevo, 1895, 266.
11 Ć. Truhelka, n. d., Sarajevo, 1895, Lj. Stojanović, Stari srpski zapisi i natpisi, III, Beograd, 1902-1905, br. 4901, M. Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa BiH, Sarajevo, 1964, br. 132, M. Vego, Novi i revidirani natpisi iz Hercegovine, GZM, Arheologija, Sarajevo, 1964, 184-185.
12 Ć. Truhelka, n. d., Sarajevo, 1895, 270, s 13.
13 M. Vego, n. d., GZM, Sarajevo 1964, 185.
14 Uporedi Truhelkina lapidarna pismena.
15 B. Fermendžin, Acta Bosnae, potissimum eclestiastica cum insertis editorum documentorum regestis/ab anno 925 usque ad annum 1752/, Zagreb, 1892, 560, Ć. Truhelka, n. d., GZM, Sarajevo, 1895, 266.
16 M. Wenzel, Ukrasni motivi na stećcima, Sarajevo, 1965, T. IX, bordure.
17 A. Skovran, Freske XIII vijeka u manastiru Morača, Zbornik radova SAN, LIX, Vizantološki institut, knjiga 5, Beograd, 1958, 158, sl. 6.
18 Z. Janc, Ornamentika fresaka iz Srbije i Makedonije od XIII do sredine XV vijeka, Beograd, 1961, Table XLVI i XLVII.
19 Š. Bešlagić, Popovo, Srednjovjekovni nadgrobni spomenici BiH, sv. 8, Sarajevo, 1966, 71.
20 M. Wenzel, n. d., Sarajevo, 1965, 31.
21 M. Wenzel, n. d., T.XIV.
22 Š. Bešlagić, Kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 195.
23 A. Deroko, Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovjekovnoj Srbiji, Beograd, 1962, sl. 108, 336, 337, 341-348.
24 Š. Bešlagić, n. d., Sarajevo, 1966, 106.
25 Š. Bešlagić, Stećci, Kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 195.
26 M. Wenzel, n. d., T.XXIV, 15. |