|
Na istochnoj plohi jednog visokog sanduka, rasporedjenog u juzhnom dijelu nekropole, urezane su arkade sa prikazom konja, a na zapadnoj, c'irilichni natpis Vukashina Dobrashinovic'a u osam redova. Nadgrobnik je visok 160 cm, dug 120 cm sa prosjechnom shirinom od 58 cm. Slova a, u, i zh su neuobichajenog oblika.10 Natpis su objavili C'. Truhelka, Lj. Stojanovic' i M. Vego.11
Prevedeni tekst ne razlikuje se bitno ni kod jednog od autora, i glasi: ”Ase lezhi Vukashin Dobrashinovic', u toj dobi umrijeh Svakome me zhao bi momu”.
Natpisno polje vlastelina Vukashina Dobrashinovic'a na nadgrobniku u Radeshic'ima, pokazuje da je podignuto uglednoj zubachkoj lichnosti. Slovo U je klesano poput pismena u natpisu Bunca na visokom sanduku u Radmilovic' Dubravi kod Bilec'e.12
Oblik slova u Radishic'ima Vego je svrstao u drugu polovinu XV vijeka iznosec'i pretpostavku da je isti pisar urezivao natpise u Konjskom i Radmilovic' Dubravi.13 Ako c'irilichna pismena otkrivaju staru tradiciju klesanja kojoj pripadaju slova B, V, M i C', onda se izrada natpisa mozhe pripisati prvoj polovini XV vijeka shto se podudara sa lapidarnim pismenima hercegovachkih srednjovjekovnih natpisa.14 Ne bi se smjelo smetnuti sa uma da su Dobrashinovic'i, Sandaljevi ljudi od 1426. godine. Knez Vukashinovic' i knez Rade, pominju se 1597. godine. Nije dokazano da je knez Rade jedan od sinova Vukashina Dobrashinovic'a, i ne mozhe se prihvatiti da je Vukashin umro u prvoj polovini XVI vijeka. Po rodoslovlju fra Joze Jakosic'a iz XVII vijeka, porodica Dobrashinovic' je doseljena iz Nikshic'a.15
Pored srednjovjekovne nekropole sa pravoslavnim grobljem lezhi crkva Voznesenja Hristovog (Spasova crkva). To je jednobrodna gradjevina sa polukruzhnom apsidom, chija duzhina, iznutra, bez apside iznosi 9,85 m, a shirina 5,25 m. Duzhina apside mjerec'i od oltarske pregrade do tjemena polukruzhnog luka je 0,90 m. Razlika u proporcionisanju polukruga konhe na istochnom zidu iznosi 3 cm. Zidovi crkve se sastoje od krupnijih kamenih kvadera polozhenih u horizontalne radove.
Iznad prochelja crkve uzdizhe se mali zvonik na preslicu izgradjen od dobro klesanog kamena. Ulaz u crkvu na zapadnom zidu opervazhen je okvirom od isklesanih kamenih greda.
Na juzhnom zidu uochena je ruptura shiroka od 1-2 cm, na mjestu gdje se vjerovatno zavrshavala starija srednjovjekovna crkva dugachka 5,80 m. U sjeverozapadnom uglu crkve ugradjen je srednjovjekovni nadgrobnik sa nechitkim natpisom. (?)
Vrijednost i znachaj dobara u Konjskom objashnjava se razudjenoshc'u i prostranoshc'u lokaliteta uz njihovu chinjenichno potpunu neistrazhenost.
Ukrasi na nadgrobnicima su razlichiti i zasluzhuju pazhnju. Motiv povijene loze sa trolistom ustanovljen je na oko 350 mramora u BiH. Najvishe je korishc'en oko Trebinja, Ljubinja, Stoca, Nevesinja, Kalinovnika i Ljubushkog. Srodan je sa ukrasima na tri sanduka u Ljekovi, sanduku u Klobuku, Gornjem Grancharevu, Arandjelovu, Policama i Zhakovu i drugim srednjovjekovnim nekropolama Trebinja, kao i na Radimlji, Boljunima kod Stoca, Uboskom kod Ljubinja, u Bilec'i, Nevesinju i Gacku.16 Na sjeveru i istoku ovaj motiv se prepoznaje oko Petrovic'a i Vilusa (Nikshic'), a na jugozapadu do Prapratnice u Hutovu i Bijache kod Ljubushkog. Sjeverna granica izgleda da nije prelazila Dobro polje kod Trnova (sljemenjak).
U srpskim zemljama povijena loza sa trolistom je predstavljena na fresci Rodjenje Ilijino na sjevernom zidu manastira Moracha iz XIII vijeka.17
Motiv turnira u Konjskom predstavljen je sa dvije mushke figure sa shtitovima i machevima. Sljedec'i ukras iz Konjskog, spirala, zastupljen je na shirokom prostoru od Rashke do Bolce, a u kombinaciji sa bordurom od ”vodenice” urezan je u Donjem Grahovcu kod Lastve (Trebinje). Spiraloidne bordure su ”ostatak” vizantijskog uticaja, i pripadaju razvijenom tipu poput ukrasa u Novakovic'ima na Zhabljaku.18
Bordura od kosih paralelnih linija na mramorima se pojavljuje vishe od 120 puta u BiH, kao usamljeno ukrashavanje horizontalnih ploha, plocha i sanduka.19 Ovaj motiv je najrasprostranjeniji u Hercegovini istochno od Neretve.20
Stilizovana arkada iz Konjskog analogna je zapadnoj plohi sanduka u Ljubovu kod Trebinja i jugoistochnoj plohi sljemenjaka u Kljunima kod Nevesinja.21 Tordirana vrpca se, medjutim, uochava i na reprezentativnim srednjovjekovnim spomenicima kao na primjer na kamenoj stolici u Gornjim Turanima kod Trebinja. Srec'e se na gotovo svim vec'im srednjovjekovnim nekropolama. U Hercegovini je predstavljena na oko chetiri stotine nadgrobnika, i ulazi u najuzhi izbor klasichnih prikaza na mramorima.22
Tordirana vrpca je omiljen ukras u srednjovjekovnoj Srbiji, gdje dekorishe portale i okna manastirskih crkava XIV i pochetka XV vijeka.23
Niz rozeta u vijencima i krstovima iz Konjskog srodan je sa istovjetnim plitkoreljefnim motivom na nadgrobnicima iz Orashja u Popovom polju.24
Shto se tiche krsta, on je u srednjem vijeku odrzhavao jachu vezu sa Srbijom nego sa Primorjem. Rascvjetali krstovi ukrashavaju vizantijske kovchezhic'e i ikonostase u Grchkoj, na Atosu i Kavkazu.25
Stilizovani krstovi Konjskog slichni su onima u Zhakovu kod Trebinja, Podvelezhju kod Mostara, Borju kod Ljubushkog, Cisti kod Imotskog, Gornjim Studencima kod Ljubushkog i Stupima kod Neuma.26
Kruzhni vijenac nije samo osobenost Konjskog. Najcheshc'i je na nekropolama Nevesinja, Stoca i Kalinovika.
____________________
1 O. Djuric' Kozic', Shuma, Povrsh i Zupci, Naselja srpskih zemalja, Rasprava i gradja, knjiga 2/V, Beograd, 1903, 123.
2 O. Djuric' Kozic', n. d., Beograd, 1903, 1239.
3 Arheoloshki leksikon BiH, tom 3, Sarajevo, 1988, 178; U leksikonu nedostaju terenski podaci.
4 Tokom rekognosciranja svesrdno mi je pomagao Milan C'uric' iz Careva polja.
5 S. Pujic', Krashka hidronimija jugoistochne Hercegovine, Juzhnoslovenski filolog, I.VI/3-4, Beograd, 2000, 878.
6 Dj. Jankovic', Srpske gromile, Beograd, 1998, 38.
7 Dj. jankovic', n. d., Beograd, 1998, 119.
8 Dj. Toshic', Trebinjska oblast u srednjem vijeku, Beograd, 1998, 56.
9 Sh. Beshlagic', Stec'ci, Kataloshko topografski pregled, Sarajevo, 1971, 406.
10 C'. Truhelka, Starobosanski natpisi, GZM, Sarajevo, 1895, 266.
11 C'. Truhelka, n. d., Sarajevo, 1895, Lj. Stojanovic', Stari srpski zapisi i natpisi, III, Beograd, 1902-1905, br. 4901, M. Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa BiH, Sarajevo, 1964, br. 132, M. Vego, Novi i revidirani natpisi iz Hercegovine, GZM, Arheologija, Sarajevo, 1964, 184-185.
12 C'. Truhelka, n. d., Sarajevo, 1895, 270, s 13.
13 M. Vego, n. d., GZM, Sarajevo 1964, 185.
14 Uporedi Truhelkina lapidarna pismena.
15 B. Fermendzhin, Acta Bosnae, potissimum eclestiastica cum insertis editorum documentorum regestis/ab anno 925 usque ad annum 1752/, Zagreb, 1892, 560, C'. Truhelka, n. d., GZM, Sarajevo, 1895, 266.
16 M. Wenzel, Ukrasni motivi na stec'cima, Sarajevo, 1965, T. IX, bordure.
17 A. Skovran, Freske XIII vijeka u manastiru Moracha, Zbornik radova SAN, LIX, Vizantoloshki institut, knjiga 5, Beograd, 1958, 158, sl. 6.
18 Z. Janc, Ornamentika fresaka iz Srbije i Makedonije od XIII do sredine XV vijeka, Beograd, 1961, Table XLVI i XLVII.
19 Sh. Beshlagic', Popovo, Srednjovjekovni nadgrobni spomenici BiH, sv. 8, Sarajevo, 1966, 71.
20 M. Wenzel, n. d., Sarajevo, 1965, 31.
21 M. Wenzel, n. d., T.XIV.
22 Sh. Beshlagic', Kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 195.
23 A. Deroko, Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovjekovnoj Srbiji, Beograd, 1962, sl. 108, 336, 337, 341-348.
24 Sh. Beshlagic', n. d., Sarajevo, 1966, 106.
25 Sh. Beshlagic', Stec'ci, Kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 195.
26 M. Wenzel, n. d., T.XXIV, 15. |