|
Novi milenijum je bio nada da c'emo na tom razmedju (ne)vremena odjednom postati pametniji, da c'emo zaboraviti stare loshe navike, koje su nam zaprijetile nestankom, ali nismo. I ovaj milenijum je kao na teatarsku pozornicu iznio sve nashe slabosti kao mislec'e vrste. U ovom milenijumu se desio ”11 septembar” i uzhas u New Yorku, desile su se agresije i uzhasi u Afganistanu, Iraku. Priroda kao da je, kroz Tsunami (skoro) ili New Orleans (upravo), poslala mozhda posljednje poruke chovjeku da se urazumi, da obuzda svoju agresivnost i prema drugom chovjeku i prema prirodi svog okruzhenja, da shvati da je samo dio prirode ni iznad nje ni mimo nje. Ova 2007. nam je ponudila josh dva dokumenta o nezajazhljivim tragovima ljudske agresivnosti koji vrlo ozbiljno prijete chovjeku kao vrsti. Prvi je Raport UN-a o klimatskim promjenama koji nam nije ostavio previshe manevarskog prostora da se urazumimo i drugi je Presuda o genocidu u Bosni, istina svedena na uzhe podruchje Srebrenice. I ako je i ona slika i prilika agresije moc'nih nad nemoc'nima (Osudjuje jednu zemlju zbog nezaustavljanja genocida a ne osudjuje UN pod chijom je zvanichnom zashtitom sama Srebrenica bila!?).
Danas, bash kao i prije 2500 godina u doba Periklove Grchke, chovjek se nashao pred kljuchnim pitanjem svog opstanka, kako da kontrolishe sopstvenu agresiju?
Poucheni iskustvom izobilja ali i njegovom cijenom, danas vishe nego ranije, mozhemo tvrditi da kulturu naroda ili chovjeka kao vrste ne odredjuje marka auta koje vozi, mobilnog telefona ili odijela, vec' to kako kontrolishe sopstvenu agresiju. O uzoru kontrolisanja agresije i fenomenalnom iskustvu Perikla u staroj Grchkoj, od prije 2500 godina, danas zhelim govoriti.
 Odgovarajuc'i na izazov finansijera i odgovornog za teatarski festival u Atini, mladjani Perikle je trazhio nachin kako da svoju viziju o ukljuchivanju naroda u vlast (danas poznato kao demokratija) uchini stvarnoshc'u. Mozhda to i nije bila izvorno njegova ideja zacheta u balkanskom ili jugoistochnom evropskom podneblju (shto jeste prostor tadashnje i danashnje Grchke) vec' ljubavnice mu Aspasije prispjele iz Miletosa iz Male Azije, ali to nije vazhno, vazhno je da je ta ideja oplemenjena i ozhivjela upravo na tom podneblju. Perikle je imao na raspolaganju, respektabilnu poziciju (odgovoran za teatar), tradiciju Grka da upravo teatar koriste kao sredstvo za religijsko i kulturno ispoljavanje i sopstvenu viziju o demokratiji.
Na putu te ideje, ideje ukljuchivanja naroda u dijalog a tim i na scenu, nashao mu se monolog kao forma tada zhivuc'e grchke drame i hor kao pratec'i dio dramskog izraza. Rjeshenje je vidio u novom tipu drame i dramaturga. Tako je zasvijetlio tvorac moderne drame Aiskylos unosec'i u svoje tragedije dijalog kao nachin dramskog izraza ili debatu gledano sa aspekta demokratije kao glavne ideje Periklovog pokreta. Takmichenje grchkih pisaca drame je pretvoreno u njihovu debatu o kljuchnim drushtvenim problemima gledajuc'i ih kroz prizmu dobra i zla. U tom kontekstu tada, nastaje Aiskylosova besmrtna Elektra kojom pisac u prvi plan stavlja moralne probleme drushtva kroz odgovornost za zlochin zaljubljene i prevarene zhene. (Ova tragedija je kasnije inspirisala Shekspira kod postavljanja istih moralnih pitanja u Hamletu, ili Gethea pa Voltera).
Kasnije pojavljivanje i izbor Sofokla kao glavnog pisca teatra uz prirodnu smjenu generacija ima veze i sa razvojem demokratije kao ideje ali i vec' zazhivjele prakse u Ateni. Sofokle sa svojim tragedijama Antigona ili Kralj Edip na scenu uvodi trec'eg glumca kao aktera (dabatistu) chim su udareni temelji moderne drame ali i temelji da je razmishljanje o drushtvenom problemu otishlo od individue (monolog) preko rasprave o njemu izmedju dva ravnopravna diskutanta (dijalog), do uvodjenja u raspravu trec'eg lica shto jeste rasprava (preduslov demokratiji).
Perikle shirenje ideje o demokratiji ne svodi samo na teatar vec' je izvodi i izvan njega, sa porastom njegove drushtvene moc'i i drzhavnichkog ugleda, cijela Atena postaje demokratska arena. To je vrijeme kad Sokrat drzhi svoje govore o besmrtnosti duha, ili kasnije njegov uchenik Platon kroz dijaloge sa mrtvim Sokratom ili uspostavljenjem filozofske shkole (gimnazija) pod imenom ”Akademija” (po bogu Akademisu) udara temelje filozofskoj misli i instituciji shkolstva koje do danas bashtinimo.
Uz teatar i ono shto se u njemu deshava, ili zachec'e filozofije kao deshavanja oko sama teatra, ili pokret ochovjechenja tog doba, spomenimo i arhitektu i skulptora Fifiju i njegov besmrtni Partenon u Ateni koji je uzdizhuc'i se gordo iznad same Atene postao simbol arhitektonske besmrtnosti koja svojim visokim kamenim stubovima priziva samu savrshenost. Nishta manje lijepi i besmrtni nisu ni njegov Atenin Partenon ili spomenik bogu Zevsu.
Dio te priche, ochovjechenja tog doba, je svakako i sportska arena i njegovanje Olimpijskih igara koje su odrzhavajuc'i se svakih chetiri godine imale sportsku, religijsku ali u ovom kontekstu i ulogu kroc'enja ljudske agresivnosti.
Kako se plemenite i velike ideje zlorabe da bi se njima ili ”u ime njih” chinila zla podsjetimo samo na tri ideje i njihove zloupotrebe.
Prva je sirenje islama. Otomani, a kasnije Turci, su ideju islama kao revolucionarnu i tada novu uzeli kao politichki imidzh da bi prije 500 godina osvojili pola svijeta. Krvavim osvajanjima su porobljavali narode, ukljuchivali ih u svoju imperiju, nametali im islam kao religiju i shto je najtragichnije na jeziku koji, oni mimo arapskog jezichkog podruchja, nikad nisu razumjeli. Za uzvrat davali su im bogatstvo i vlast novopokorenih naroda. Cijeloj prichi su dodavali idiotske fraze ”da u islamu nema prisile” ili ”da su u islamu pred Bogom svi jednaki”. Hoc'e rec'i i onaj musliman koji mu se vijekovima moli na jeziku od kog ni jedne rijechi a tim i njegove poruke ne razumije?
Druga je shirenje komunizma. Komunizam je bio revolucionaran samim tim shto je nudio srec'u individui kroz srec'u kolektiva kroz princip: ”Svi prema moguc'nostima svakom prema potrebama”. Ali, preduslov takvog drushtvenog sistema podrazumijeva i stvaranje drushtvene svijesti ali i materijalnih preduslova. I bash kao shto su Otomani u cilju osvajanja drugih naroda zloupotrijebili zastavu novu ideju islama, tako je Rusija iz kaljuzhe Prvog svjetskog rata izlazila hvatajuc'i se za zastavu komunizma. Problem je nastao kad je sistem vladanja a tim i privilegovanih postao prevelik te je ”morao” regrutovati radnu snagu iz svojih redova metodom proizvodjenja protivnika. Tako nastaju gulazi razasuti po sibirskim prostranstvima u kojima besplatno radi i bestijalno umire oko 50-tak miliona proletera, komunista. I to uz idiotsku parolu ”oslobodjenja radnichke klase”.
Trec'i je agresivno sirenje demokratije. Kako su velike ideje velike samo dotle dok se njima chine velika djela najbolje govori sama ideja demokratije i njeno agresivno sirenje ratovima danashnjeg americhkog predsjednika. Da bi realizovao neke pragmatichne ciljeve nove podjele svijeta on je instrumentalizirao demokratiju, bash kao shto su Otomani uchinili sa islamom ili Staljin sa komunizmom, i krenuo u agresivne ratove po Afganistanu, Iraku i vjerovatno Iranu, uz idiotske parole ”borbe protiv terorizma ili shirenja demokratije”.
Umjesto zakljuchka
Arena kao prostor socijalnog deshavanja, pokazivanja, imala je i ima svoj drushtveni znachaj upravo u obuzdavanju agresivnosti naroda. Rimski carevi su to nastojali uchiniti strahom, priredjujuc'i morbidne borbe gladijatora koji su se na sceni ubijali izmedju sebe ili borili sa divljim zvijerima. U Shpaniji se ta morbidnost teatarske borbe sa zhivotinjama zadrzhala do danas u formi koride. Fashizam je agresivnost masa, bash kao na velikoj pozornici, raspirivao populistichkim pokretima formirajuc'i ih u nezaustavljivu mashinu zla koja je odnosila desetine miliona ljudskih zhivota drugih naroda. Totalitarizam, tipa staljinizma, je chinio to isto samo ”proizvodec'i” neprijatelje unutar samog sistema. Savremeni politichari, koristec'i savremena sredstva sile i sredstva medijske komunikacije agresivnost sopstvenog naroda prikrivaju agresivnoshc'u drugih te to, ne rijetko, koriste kao razlog da ih (te druge) napadnu, okupiraju, opljachkaju, protjeraju sa njihovog ili uchine nad njima genocid, pobiju (Indijanci u Americi, Jevreji u Evropi, Jermeni u Turskoj, Srebrenica u Bosni…).
Odgovor na pitanje kako kontrolisati agresiju sopstvenog naroda imamo u primjeru Atine i velikog politichara i vizionara Perikla. U tekovine te vizije (demokratije) se danas kunemo i na njima se grijemo. On je energiju Atinjana, krotec'i ih kreativnoshc'u i trazhec'i zlato u njihovim rukama, pretvorio u najvec'e domete ljudskosti ustolichene u teatru, sportskim igrama, arhitekturi, filozofiji, organizujuc'i prve shkole, demokratiji kao nachinu kolektivne brige o zajednichkim dobrima. Perikle je dijalogom i kontrolisanjem njihove agresije, slabosti Atinjana pretvarao u njihove vrline, to je vjerovatno i formula za prevazilazhenje monologa i agresivnosti u svijetu danas. Sa jednom razlikom, Perikle je u svoje vrijeme dijalogom i demokratijom oplemenjivao svijet, mi 2500 godina poslije njega ga spasavamo.
|