|
U pravilu veliki ljudi, pa i uchitelji, potichu iz sirotinjskih porodica i malih mjesta. Dokaz za to je i Dositej Obradovic'. Sav zhivotni put, od Temishvara, preko Hopova, Dalmatinske zagore, Male Azije, Halea, Becha, Pariza, Londona, Trsta, pa do susreta sa Karadjordjem, Dositej je posvec'ivao sopstvenom obrazovanju i obrazovanju svog naroda. Uchiteljski duh u njemu vodio ga je stalno naprijed. Kroz trnje do zvijezda. On vrshi preobrazhaj u nachinu mishljenja shirokog kruga chitalaca, a duh njegovih knjiga postaje pokretachka snaga nove kulture. Stvorio je cijelu shkolu u srpskoj kulturi i za nju uchinio vishe nego iko prije njega. Svojim idejama, djelima i kritichkim principima ostao je zhivo prisutan sve do danas – svuda gdje su potrebni „brat nash razum i sestra pamet“. „Zatrovan“ knjigama otkrivao je novi svijet i novi zhivot. Zhivot u manastiru Hopovo medju kaludjerima otkriva mu surovu stvarnost, jer se njegovi ideali sukobljavaju sa realnoshc'u i surovoshc'u svakodnevnog zhivota. Za to vrijeme i za svoju okolinu bio je izuzetno pismen i uchen. I sveshtenici i kaludjeri nisu umjeli ni da chitaju ni da pishu kao on. Tajno napushta taj svijet i krec'e na put u nepoznato. Na tim putovanjima upoznaje totalnu zaostalost i nepismenost svog naroda. Vjerovanje u vampire i vukodlake. Neznanje na svakom koraku prac'eno bijedom. Ne samo da mnogo chita i putuje, vec' izuchava i jezike da bi proshirio svoje vidike i svoje znanje. Nakon dvadeset godina putovanja po svijetu nakon bjekstva iz Hopova nadje se u Haleu najpoznatijem univerzitetu u Evropi. Tu odluchuje da se rastane i sa mantijom i sa starim nachinom zhivota. Tu pochinje novi zhivot u novom okruzhenju mladih ljudi koji tezhe ka nauci. Tu upoznaje novi svijet knjiga i knjizhevnosti. Odbacuje religiozne knjige koje zaglupljuju i prevodi i shtampa knjiga koje c'e njegov narod chitati, razumjeti i novi svijet otkriti. Postaje onaj pravi narodni uchitelj. On taj projekat najavljuje u „Sovjetima zdravog razuma“ i kazhe da c'e njegove knjige biti pisane chisto srpski da ih mogu razumjeti svi srpski sinovi i kc'eri. Chinio je sve za prosveshc'enije junosti. Iskazuje jednu revolucionarnu pedagoshku misao. On pishe:
Ne bojte se naroda! Miliji c'ete, drazhi i chasniji narodu biti kada mu otvorite ochi uma i kada ga prosvetite.
Dositej strpljivo i argumentovano pokazuje i dokazuje kakve su prednosti prosvjec'enog i uchenog chovjeka u zhivotu i shta se dobija usvajanjem novih znanja. Posebno je isticao znachaj knjige i njene uloga u zhivotu. Zajedno sa chitaocima trazhi ono shto je najbolje. U tom traganju za boljim navlachi mrzhnju crkvene hijerarhije, jer pishe:
Bolje je mnogo jednu pametnu i poleznu knjigu s kolikim mu drago troshkom dati da se na nash jezik prevede i nashtampa, nego dvanaest zvonara sazidati i u sve nji’ velika zvona poizveshati: zrno pameti nec'e se deci nashoj pridodati ako chedu doveka zvona lupati.
Dositej se zalazhe za shkolovanje svih bez obzira na drushtveni polozhaj, uzrast i pol. Posebno istiche potrebu shkolovanja zhenske djece, te pishe:
Nek se ne uzda jedan narod nikad doveka k prosveshteniju razuma doc'i u kojemu zhene prostoti i varvarstvu ostaju.
Svoje uchiteljovanje i prosvjetiteljsko djelovanje Dositej je ostvarivao kroz niz formi i oblika. Prije svega knjizhevnost, strana i nasha, basne sa naravouchenijem, mudre izreke, a kruna svega je osnivanje i otvaranje Velike shkole u Beogradu koja c'e postati temelj Beogradskog univerziteta. Uz sve to postaje i prvi ministar prosvjete u Karadjordjevoj Srbiji. Koliko je Dositej bio mudar i dalekovid pokazac'e i u chuvenoj pjesmi. Pjesna na insurekciju serbijanova, napisanoj 1804. godine i posvec'enoj Vojevodi gospodinu Georgiju Petrovichu. Za Srbe i Srbiju je aktuelna i danas, jer:
Vostani Serbije!
Davno si zaspala.
U mraku lezhala
Sada se probudi
I Serbije vozbudi!
To je i njegova prethodnica povratku u Beograd 1807. godine. Uz Karadjordjevu saglasnost i veliku pomoc' Dositej c'e otvoriti, 1808. godine u Beogradu prvu Veliku shkolu, koja c'e oznachiti pochetak visokoshkolskog shkolovanja mladih u Srbiji. Okuplja mlade i shkolovane profesore u Evropi koji postaju predavachi.
Jedan od mladih ljudi, koji trazhi znanje u Velikoj shkoli, bio je i buduc'i reformator srpskog jezika Vuk Stefanovic' Karadzhic'. Dositej poziva obrazovane Srbe iz svijeta i trazhi pomoc', da pomognu srpskom narodu u shirenju pismenosti i kulture, tvrdec'i da je to isto toliko vazhno kao i bitka na bojnom polju. U svemu tome imao je jednog vrlo uticajnog istomishljenika – Karadjordja. O tome jedan savremenik je zapisao:
Kada bi Karadjordje ujutru izlazio, on bi poshao sa svima vojvodama, koji bi ga pratili u Narodno uchilishte od njega zavedeno, a uradjeno od Dositeja. Tu bi kratkom svojom rjechju preporuchivao uchenoj mladezhi da priljezhno uchi. „Vidite li, govorashe, mi imamo dovoljno mashina za odbranu Srbije, ali nedovoljno veshtih ljudi za upravljanje… Da mi znamo drzhavu voditi onako kako znamo voditi vojsku drukchije bi sada stajala… Slushajte vashe uchitelje i poshtujte ih; ja njih ne razlikujem od mojih vojvoda.“
Uskoro je Dositej postavljen za direktora svih shkola u Srbiji, pa je zato imao potrebe i prilike da putuje po zemlji, da josh bolje upozna i prilike i narod, da uredjuje odnose izmedju vlasti i uchitelja, da pronalazi pismene ljude i da ih upuc'uje na prava mjesta. Sve ga je to radovalo, jer je uvijek zhelio da shiri pismenost i obrazovanje. Koliko je Karadjordje poshtovao i cijenio Dositeja pokazuje i to shto mu je povjerio da uchi njegove sinove. Dva velikana potpuno su se razumjevala u shvatanju potrebe shirenja kulture i obrazovanja.
Kad danas i ovdje razmishljamo o Dositejevom pedagoshkom djelovanju jedini zakljuchak je da je on bio uchiteljski div koji je, prije dvije stotine godina unosio evropski duh i evropske vrijednosti u zaostalu i nepismenu Srbiju. Uredjivao je Srbiju po modernim nachelima savremenoga svijeta. Zalagao se i za slobodnu i ekonomski jaku Srbiju. Sav je zhivot posvetio rodu srpskom i rodu svom, te zemlji djedova svojih. Takav je bio prvi ministar prosvjete slobodne Srbije. Mnogo chitao, uchio, pisao i na narod sve to prenosio. Dositej je bio prvi kulturni ministar prosvjete. U posljednjih dvije stotine godina to se ne bi moglo rec'i za srpske ministre prosvjete. Prije svega odvojili su se od naroda, od uchitelja i shkola, a i od knjiga, te ne pamte kada su knjigu chitali. Dositej je ostao ministar za pamc'enje, kao shto je Vuk ostao kao reformator srpskog jezika.
Srbija je imala dvojicu vodja velikana, Karadjordja i Djindjic'a, i obojicu ubila. Danas ima Koshtunicu.
Srbija je imala dva velikana prosvjete i kulture. Dositeja i Vuka. Da li ih danas poshtuje i cijeni koliko su zasluzhili. Dositej je uchitelj koji traje, jer mozhe biti uzor svim ministrima prosvjete kako treba da se radi i o uchiteljima da se brinu, a sa narodom saradjuju. Vuk traje i ne prestaje da zhivi.
Dositeja i njegovo djelo crkva je bukvalno uklonila iz shkola, jer joj ni po chemu ne odgovara. A Vuku Stefanovic'u Karadzhic'u, u Bosni i Hercegovini tachnije u entitetu tzv. Republike Srpske brisali su Stefanovic', jer, kazhu tipovi, bolje zvuchi kao Karadzhic'.
Da Srbija ima pametnog vodju kao shto je bio Karadjordje, ona bi odavno vidno i trajno obiljezhila imena obojice velikana, i Dositeja i Vuka, tako shto bi beogradskim univerzitetima dala njihova imena. Prvi bi se zvao Univerzitet „Dositej Obradovic'“, Beograd, a drugi Univerzitet „Vuk Stefanovic' Karadzhic'“, Beograd. Kako to lijepo, a evropskosrpski zvuchi. To mu dodje kao lijep san. Da Srbija ima ministra prosvjete velikana imena Dositeja on bi to odavno predlozhio i posao vrijedan svakog poshtovanja zavrshio.
Vostani Serbije!
Davno si zaspala.
Lazar Manojlovic'
(2007.)
|