|
Neshto blizhe o Orashju nego Turmentima nailazi se na srednjovjekovnu nekropolu u aktivnom pravoslavnom groblju, pored crkve Sv. Gospodje, Rozhdestva Presvete Bogorodice ili Uspenija Presvete Bogorodice. Nekropola se sastoji od 105 nadgrobnika, od kojih, 90 sanduka i 15 plocha.5 Ovo je po velichini druga nekropola na teritoriji trebinjske opshtine, odmah iza one u Domashevu kod zaseoka Mushic'i, na lokalitetu Djurdjeva crkva.
Ako bi se uzela u obzir brojnost sanduka, (90), orashko-turmenachka nekropola bi zauzela jedinstveno mjesto u trebinjskoj opshtini. Nadgrobnici ove nekropole postavljeni su po pravcu zapad-istok, po sistemu na redove. Dvanaest plocha i tri sanduka ukrashavaju motivi povijene loze sa trolistovima, spirale, vrpce, tordirane vrpce krsta, ”vodenice”, zhene sa konjem, jagnjeta i ruke.
Centralni dio nekropole zauzima crkva Sv. Gospodje. To je pravougaona jednobrodna gradjevina sa polukruzhnom apsidom na istoku, chija spoljna duzhina iznosi 9,50 m, shirina 6,00 m i poluprechnik apside 1,40 m. Gornju konstrukciju naosa obrazuje poduzhno postavljen poluoblichasti svod. Zidovi crkve su izgradjeni od krupno klesanih kvadera polozhenih u horizontalne redove. Iznad zapadnog zida uzdizhe se zvonik na preslicu izgradjen od pravilno klesanih kvadera. Ulaz u crkvu je opervazhen kamenim gredama.
Ne zna se kada je crkva izgradjena ni da li se ispod nje nalaze temelji srednjovjekovne crkve. Sudec'i prema proporcijama, noviji hram se, najvjerovatnije, naslanja na stariji. Uz donji dio juzhnog zida ugradjeni su srednjovjekovni mramori u obliku plocha. Medju njima se narochito istiche plitkoreljefni prikaz jagnjeta i krsta unutar bordure od povijene loze sa trolistovima.
Nije poznato kada je uspostavljen nasip na kome lezhi hram. Izgleda da je starija crkva podignuta prije nasipanja terena i da je po svemu imala neshto manju povrshinu. Posljednja obnova 1890. godine kada je izgradjen i novi zvonik ne upuc'uje na razlike u tehnici zidanja, ako se izuzme istochni zid iznad apside.
Shto se tiche srednjovjekovnog groblja, njegov najvec'i dio se nalazi jugoistochno od crkve. Medju spomenicima najvec'u pazhnju privlachi ugradjena plocha sa motivom jagnjeta i krsta. Takvi prizori na mramorima su sasvim malobrojni.6 Zbog toga se pretstava kombinacije jagnjeta sa krstom smatra sasvim usamljenom i autentichnom.7
Josh jedan originalan prizor sa ove nekropole odnosi se na ukras sa rukom presavijenom u laktu, obruchem i udubljenjem, uokviren tordiranom vrpcom. Iz Chepikuc'a kod Slanog potiche samo djelimichna analogija za taj prikaz urezan takodjer na gornjoj plohi jednog sanduka.8 Iako je pretstava lakta znatno rasprostranjena u Hercegovini, Dalmaciji, oko Srebrenice, Zvornika i Kupresa, dosad nije datovana. Crvena ruka presavijena u laktu, na grbu Ulstera i u Gruziji oznachava kraljev posjed.9 Na jednoj stijeni iznad manastira Dobrun kod Vishegrada urezana je slichna ruka pokraj nedovoljno razjashnjenih crtezha.10 Nije objashnjeno zashto je taj motiv najrasprostranjeniji u istochnoj Bosni.11 Benac je smatrao da on oznachava grob ratnika feudalca, sa i bez oruzhja.12 Ruka presavijena u laktu po Sergejevskom je znak prijetnje za osvetom i najblizhi je definitivnom objashnjenju.13 Mozhda bi razrijeshenju te nedoumice pomogle dimenzije nadgrobnika u obliku sanduka, 1,76 x 0,80 x 0,40 m.
Unutar srednjovjekovne nekropole primjec'uju se i dva sanduka u sekundarnom polozhaju ukrashena bordurom od povijene loze sa trolistovima i tordiranom vrpcom. Na jednom oshtec'enom mramoru, vjerovatno sanduku, vidljive su tordirane vrpce na chitavoj povrshini. Potonji nadgrobnik je samo jedan od oshtec'enih ili polomljenih spomenika chiji broj nije moguc'e ni priblizhno utvrditi. Rushenjem srednjovjekovnih kamenova i njihovom djelimichnom ugradnjom u novije nadgrobnike, nekropola je izgubila obiljezhja originalnosti, rijetkosti i unikatnosti.14 Neki kamenovi su ipak preostali i to oni sa ukrasima od krstova na plochama, poznati sa nekropola u Ravnom kod Trebinja, Vrlici kod Knina, Bijenjoj kod Nevesinja, Slivnu Ravnom kod Opuzena, Kolanjevic'ima (Mirushama) kod Bilec'e.15
Potpuna analogija se, medjutim, odnosi na poduzhnu vertikalnu plohu sanduka u Bitunjoj (Zabrdju) kod Stoca, opshtina Ljubinje.16 Na jednoj plochi i njenoj juzhnoj okomitoj plohi, upada u ochi scena sa zhenom i konjem bez jahacha. Ovaj motiv se svrstava medju ukupno sedam slichnih prizora.17
Priblizhno paralelan crtezh potiche iz Uzaric'a kod Shirokog Brijega, sa razlikom u vidljivo osedlanom konju i zhenom koja nosi vijenac u drugoj ruci.18
Vrijednost i znachaj dobara u Orashju dovodi se u vezu sa najvec'im zubachkim srednjovjekovnim grobljem. Pokraj tako velikog groblja sasvim je izvjesno pronalazhenje tragova bar jedne srednjovjekovne crkve.
____________________
1 O. Djuric' Kozic', Shuma, Povrsh i Zupci u Hercegovini, SKA, Naselja srpskih zemalja, Rasprava i gradja, 2/V Beograd, 1903, 1242.
2 I. Savaljic' Bulatovic', Zlatno doba Crne Gore, Podgorica 2003, 16, 20, P. Lutovac.
3 Z. Maric', Prahistorijska i protohistorijska utvrdjenja na podruchju Daorsa, Utvrdjena ilirska naselja, Medjunarodni kolokvij, Mostar, 24-26 oktobar 1974, Sarajevo, 1975, 105.
4 Dugujem zahvalnost Miljanu Ratkovic'u sa kojim sam rekognoscirao okolinu Orashja.
5 O. Djuric' Kozic', n.d., 1243, J. Mucovic', Mitropolija srpsko-pravoslavna i zahumsko-hercegovachka pri kraju 1900, Mostar, 1901 ,78 ,A. Giljferding, Putovanja po Hercegovini, Bosni i staroj Srbiji, Sarajevo, 1972, 36, Spomenica aparhije zahumsko-hercegovachke, 1918-1928, Nish, 1928, 208, 209, Sh. Beshlagic', Stec'ci, Kataloshko-topografski pregled, Sarajevo, 1971, 405, N. Miletic', Arheoloshki leksikon BiH, tom 3, Sarajevo, 1988, 194.
6 M. Wenzel, Ukrasni motivi na stec'cima, Sarajevo, 1965, 258.
7 Sh. Beshlagic', n.d., Sarajevo, 1971, 405, Isti, Kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 282.
8 A. Benac, Srednjovjekovni stec'ci od Slivna do Chepikuc'a, Anali Historijskog instituta JAZU, II, Dubrovnik, 1953, 5985.
9 M. Wenzel, n.d., Sarajevo, 1965, 292.
10 Dj. Stratimirovic', Notizen aus der Gegend von Vishegrad, WMBH II, Sarajevo, 1894 i slike 329 i 330.
11 Sh. Beshlagic', Kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 290.
12 A. Benac, Olovo, Beograd, 1951, 54.
13 D. Sergejevski, Ludmer, Sarajevo, 1952, 29, 30.
14 Prema saopshtenju Djordja Miladinovic'a iz Turmenata.
15 A. Benac, n.d., Dubrovnik, 1933, 62-63, Sh. Beshlagic', Stec'ci u dolini Trebishnjice, Nasha starina VIII, 1962, 271 i sl. 22.
16 M. Wenzel, n.d., T.XXIII, 5.
17 Sh. Beshlagic', n.d., Sarajevo, 1982, 351.
18 A. Benac, Shiroki brijeg, Sarajevo, 1952, 20, T.XVI, sl. 22, M. Wenzel, n.d., T.LXXII, sl. 9.
|