|
U oskudnom vremenu predratnog, provincijskog Mostara, imali su neutoljivu zhed za knjigom, lepom knjizhevnoshc'u i naukom. Pronalazili su najnovija izdanja izdavachkih kuc'a ”Epoha”, ”Binoza” i ”Nolit” i prosto gutali, narochito knjizhevna dela sa socijalnom tematikom, ali i tada atraktivna dela nauchnog socijalizma, zatim radove Adlera, Frojda i dr. To je bio njihov mladalachki bagazh kada su se sudarili sa najvec'im nepravdama koje su fashisti, okupatori i domac'i izdajnici sprovodili nad nashim narodima.
Osman Djikic' bio je sin Ahmeda Djikic'a, uchitelja, ali se njegov kulturno-obrazovni profil formirao pod snazhnim uticajem njegovog slavnog strica i imenjaka, pesnika i sekretara Kulturno-prosvetnog drushtva ”Gajret”, Osmana Djikic'a. Josh od gimnazijskih dana pokazivao je literarne ambicije, a bio je i veoma preduzimljiv, pa se povremeno javljao i sa krac'im vestima u nekim beogradskim listovima (”Pravda” i dr.).
Po zavrshetku Gimnazije, 1940. godine upisao je Pravni fakultet na beogradskom Univerzitetu, ali se ubrzo vrac'a u rodni grad gde uchestvuje u omladinskom antifashistichkom pokretu, sve do odlaska u partizane, 1941. godine.
U toku rata brzo su doshli do izrazhaja njegovo obrazovanje i izvanredna inteligencija, pa je ukljuchivan u kulturno-politichke aktivnosti shtabova partizanskih bataljona i odreda. Odmah po oslobodjenju zemlje preuzet je u diplomatsku sluzhbu nove drzhave, u kojoj je proveo najvec'i deo svog aktivnog zhivota i rada. Istaknuti jugoslovenski diplomata u Parizu, Njujorku i Helsinkiju, zatim ambasador u Alzhiru, svoju diplomatsku aktivnost uspeshno je zavrshio kao ambasador nashe zemlje u Finskoj, gde je stekao veliki ugled. Bio je jedan od retkih Jugoslovena poznavalaca finskog jezika, o chemu svedoche i njegovi izvrsni prevodi izabrane finske poezije na srpsko-hrvatski jezik.
Osman Djikic' zavrshio je svoj zhivot u Sarajevu, kao cenjen i ugledan politichki i javni radnik.
Teofik-Tofica Kalajdzhic' potiche iz ugledne muslimanske mostarske porodice, u kojoj je negovana snazhna tezhnja za intelektualnom emancipacijom. Sam Teofikov otac, Omer-efendija, studirao je komercijalu u Bechu, a njegov stric Bekir Kalajdzhic' bio je istaknuto ime u muslimanskoj kulturi Bosne i Hercegovine i vlasnik prve ”Nakladne knjizhare i shtamparije” u Mostaru (a mozhda i u BiH), u okviru ”Muslimanske biblioteke”.
Tofica Kalajdzhic' bio je mladic' blage naravi – pravi ”melem chovek”, intelektualno vishe orijentisan ka filozofiji. Po zavrshetku gimnazije, upisao je prirodne nauke (hemiju) na zagrebachkom Univerzitetu, ali se zbog neposredne ratne opasnosti, odmah po upisu vratio u Mostar. Tu c'e dozhiveti teshku sudbinu italijanskog zatochenika, najpre na ostrvu Mamuli, a zatim u konc. logoru u Italiji, sve do njene kapitulacije. Grupa mostarskih omladinaca u kojoj je bio i Tofica, uochila je u italijanskoj okupacionoj vojsci i neke ”liberalne elemente”, socijalistichke orijentacije, pa su doshli do zakljuchka da bi, preko njih, mozhda, mogli da dodju (kupovinom ili na drugi nachin) i do oruzhja, neophodnog za predstojec'i oruzhani otpor okupatoru. Tu ideju podrzhala je i partijska organizacija, preko njenog aktiviste Adema Buc'a.
Za ove pokushaje mostarskih omladinaca saznali su agenti OVR-e (ital. Vojna sluzhba bezbednosti) pa je cela grupa omladinaca, u momentu akcije ”preuzimanja oruzhja” pohapshena.
Posle vishegodishnje internacije, Tofica se, 1944. godine nashao u Rimu, gde je pronashao i zaposlenje. Poznato nam je njegovo patriotsko drzhanje i angazhovanje u Italiji u delikatnim posleratnim godinama. O Teofiku Kalajdzhic'u mi je najlepshim rechima govorio ambasador u SSIP-u, pok. Arso Milatovic', nash vojni rezident u Rimu 1945-1946. godine.
Sa Toficom sam se sreo 1969. godine kao mladi diplomata, u Sekretarijatu za inostrane poslove. Bio je sav radostan shto se vratio u zemlju i u svoj voljeni Mostar, sa mnogo planova za buduc'nost. Ali, ne dugo nakon povratka iz Italije, njegov zhivot prerano se zavrshio, u rodnoj kuc'i u Kalajdzhic'a sokaku.
Ratko Bajic' potiche iz skromne chinovnichko-penzionerske porodice, chija je glavna briga bila svakodnevno prezhivljavanje. Ipak, roditelji, seljachkog porekla, najvec'u pazhnju posvec'ivali su shkolovanju petoro dece, od kojih su dvojica, skoro dechaci, ubijeni u ustashkim pokoljima, 1941. godine.
Kao i njegova dva druga, i Ratko je po zavrshenoj gimnaziji zheleo da nastavi shkolovanje, pa se upisao na beogradski Pravni fakultet, ali se odmah nakon upisa, zbog ratne opasnosti, vratio u Mostar.
Aktivista ilegalnog antifashistichkog pokreta u Mostaru, Ratko je postao chlan KPJ oktobra 1940. godine, a njegova stalna veza u ilegalnom radu bio je Jusuf Chevro, jedan od rukovodilaca mostarske partijske organizacije. Jusufov otac bio je imam jedne dzhamije u Donjoj Mahali. Ratko se sec'a da je chesto, iz knjizhare Riste Vujichic'a1, u Glavnoj ulici, biciklom prenosio kancelarijski i shtamparski materijal, za ilegalnu shtampariju, i ostavljao ga u dvorishte pomenute dzhamije...
U septembru 1941. godine, Ratko je, po zadatku partije, izashao na teritoriju sreza Stolac, gde su vrshene pripreme za organizovanje partizanskog odreda. Tu pochinje njegovo chetverogodishnje ratovanje na raznim terenima Bosne i Hercegovine, na delikatnim vojnopolitichkim zadacima. Na tom putu upoznao je mnoge istaknute borce i rukovodioce Narodnooslobodilachke borbe i saradjivao sa njima u mnogim akcijama, video stradanja naroda i svojih saboraca i drugova – Mostaraca, Hercegovaca i Bosanaca, proshavshi kroz najtezhe neprijateljske ofanzive.
Ni najtezhi zadaci u ratnom vihoru i nakon oslobodjenja zemlje nisu mogli da ga odvoje od njegove nepresushne zhelje za sticanjem novih saznanja o plodovima nauke i ljudskog stvaralashtva, a narochito od ljubavi prema lepoj knjizhevnosti.
U poznim godinama zhivota imao je nesrec'u da neposredno dozhivi vandalsko razaranje prelepog grada na Miljacki i da slusha vesti o bestijalnom unishtavanju Mostara, grada njegove mladosti.
U 85-oj godini zhivota, ophrvan boleshc'u, ali bistrog uma, josh uvek je veran idealima svoje mladosti.
U olujama koje su se obrushavale na Mostar u proteklom stolec'u, najvishe je stradala mladost nasheg grada, koja se nadahnuto borila i zhrtvovala za ideale pravde, slobode i humanosti. Uvek nakon pobede chovechnosti i dobra nad zlom, Mostar je, zahvaljujuc'i idealima svoje mladosti, ponovo znao da procveta.
Zato i danas, nakon nechuvenih zlochina i razaranja, u kojima su nedavno stradavali svi Mostarci, moramo da se napajamo svetlim primerima koji su nash grad uchinili centrom kulture, i primerom uspeshnog suzhivota i ljudske tolerancije u nashoj nekadashnjoj, velikoj zemlji.
To su bili i ideali trojice predratnih drugova koji, na fotografiji, korachaju zhustro prema Musali, trazhec'i nezaborav.
____________________
1 Risto Vujichic', ugledni knjizhar i antifashista, stradao u ustashkim pokoljima u Mostaru. Bilo je mishljenja da bi jedna mostarska ulica trebala da nosi njegovo ime.
|