|
Ako je pjesnik Boris Jovanovic' svoje ime i prezime utkao u novo, ono koje mu, prema njegovoj sopstvenoj senzibilnosti, najvishe odgovara, a to je Kastel, chija nam je leksichka simbolika, pretpostavljam, znana, onda i ne iznenadjuje shto se njegova stvaralachka opsesija hrani gotovo istom materijom: utvrdama mora i kopna, ostacima istorijskih znamenja, geografijom rastochene prirode, zaustavljenim vremenom, arheoloshkom pozlatom opustoshenog postojanja. A Mediteran jedno od takvih utvrdjenja, Kastela, bio je i ostao jedna od najprimamljivijih literarnih destinacija upravo zbog svog vjekovnog neiscrpnog izvorishta – duhovnog, mitskog, istorijskog, filozofskog… Takvi temelji Mediterana su osnovna inspirativna nit za pjesnika Borisa Kastela, i nominalno, svim stranicama i naslovima shto ih je do sada objavio.
Medjutim, kada se o Mediteranu govori kao o motivu, nijesu, nazhalost, rijetka izvjesna pomodarska kretanja, olaka zalijetanja u njegov mnogostruki znachenjski arhipelag koja, vjeruje se, garantuju odredjenu popularnost, trendovsku modernost, uz koju se, bez sumnje, lakshe opstaje na tekuc'oj literarnoj sceni. Za takvu vrstu angazhmana Mediteran je bio bogomdan. Zasigurno c'emo se pitati zashto pjevanje o Mediteranu mozhe da poprimi i takvu konotaciju. Mozhda zbog toga shto more samo svojim postojanjem asocira na vjechnost, ali ne one rigidne, zauvijek date, forme, zvuka i likovnosti, vec' vjechnost sa svim moguc'im modalitetima i uzajamnom fleksibilnoshc'u svih elemenata – legendi, mitova, chovjekovih (anti)civilizacijskih pohoda, umjetnichkih misija, biofizichkih metamorfoza, radjanja i umiranja, istorijskog rushenja i gradjenja. Takvoj slici i takvom smislu Mediterana doprinosi, mozhda i najvishe, njegova juzhnjachka odora, svjetlosna toplina, bonaca, blazhenstvo mira i tishine nad njegovom povrshinom i njegovim obalama, tanana fleksibilnost svakog njegovog pokreta, pitomost svake njegove biljke, vruc'a ljekovitost njegovog zhala, taj, rec'i c'e Sreten Petrovic' kad govori o poeziji Borisa Kastela, hedonizam i neiscrpna senzualnost. Eto josh jednog razloga zashto je uvijek primamljivo pisati o Mediteranu i zashto ste, pishuc'i o njemu, vec' na pola puta da se otarasite one kontinentalne maglushtine, kopnenog sivila i maglushtina, one varvarske samozhive silovitosti koja je u stanju da nas izglobi, da nam nashu mentalnu matricu, a da toga nijesmo ni svjesni, rastrese, razdrobi i preusmjeri suprotno od pravca kojim smo se, ubijedjeni, zaputili. Sindrom varvarskog, medjutim, i u knjizhevnosti i u svekolikom zhivotu, zna danas, nazhalost, da poprimi i pogreshnu, chak opasnu konotaciju. No, to je tema za sebe, koliko knjizhevna, toliko i socioistorijska. Jer more u svojoj masi, da se posluzhim terminom iz fizike, niti se udaljava niti priblizhava, niti se smanjuje niti povec'ava, ono je od postojanja istog obima. Takvo je i u poetskoj projekciji Borisa Kastela. Isto i razlichito, istovremeno. A ovaj paradoks o istom i razlichitom, istovremeno, lako je razjasniti.
|
Selma Hafizovic': Akt
|
|
More je oduvijek isto jer ga nikakve okupacije i destrukcije, ma koje prirode bile, nijesu izmijenile do tog stepena da bi izgubilo svoj, i lichilo na neki drugi pejzazh. A opet, razlichito je, jer sve te mijene, ako nishta drugo, slagale su slojeve patine na njegove biljege i tako od njih stvarale sferichne postamente, zagonetljive palimpseste o koje, manje ili vishe uspjeshno, oshtrimo pera nashe pjesnichke imaginacije. I zato kazhem da je Mediteran sazvijezhdje koje je svojom atraktivnoshc'u, dionizijskom rasterec'enoshc'u, filozofijom permanentnog dogradjivanja i istrajavanja pred istrazhivachima opterec'enim njegovom strukturom, oduvijek bio neka vrsta dobitne kombinacije za one koji pishu o njemu. Chak i onda kada su se njegov duh i sveukupna masa preselili u davno korozirane palache i pjace, u portune i skaline, u fluid pustih djardina i gosparskih shkura, u pejzazh kakav se, kao ambijentalna potka i problemski krug (mada ipak vishe kao ambijent) susrec'e i u poeziji Borisa Kastela. Ali, za razliku od mnogih drugih, on je svoju stvaralachku poziciju modelovao mimo ikakve rachunice i teorijskih nashtimavanja i poravnanja.
Gdje je konkretno Kastel kao pjesnik u odnosu na unaprijed oznachenu sliku o Mediteranu? U pronalazhenju odgovora mozhda c'u pocheti od izvjesne jeretichke paralele, jeretichke jer tvrdim, za razliku od one poznate maksime prema kojoj je vazhno gdje ste se zaputili a ne odakle ste krenuli, da je za razumijevanje Kastelove poezije veoma vazhno ono drugo – odakle je pjesnik krenuo. Istina, sve shto je napisao, a ne samo njegova najnovija knjiga, govori da se nije uputio, vec' nastanio, duboko ukotvio i za vjechnost priklonio Mediteranu. A krenuo je odavde, od danashnjeg vremena, od danashnjih mjerila, otishao je od nas i nashih svjetova jer, ochevidno je, to nije i njegov svijet. Kastel je u egzilu. A egzil, u ovom sluchaju Mediteran, daje smisao njegovom zhivotu i stvaranju. Tako je paradoksalno, ali prirodno, egzil sushastveni prostor njegovog djelanja, tj. pisanja, njegova sloboda. A sloboda je, priznac'emo, jedan od temeljnih uslova za ispunjenje chovjekove individualnosti i umjetnichkog komoditeta. U takvom sazvijezhdju, a sa osjec'anjem neophodnosti simbioze poezije i istorije (parafraziram misao jednog od nashih najlucidnijih pjesnika i kritichara Dushka Novakovic'a povodom Kastelove poezije), simbioze koju mozhemo protumachiti i kao odredjeni postament pjesnikove lektire i intelektualne igre, dakle, u takvom sazvijezhdju Kastel je napisao zaista dobru poeziju. A najbolji je u onim pjesmama u kojima je manje mitoloshkog posrednishtva i istorijske simbolike, u kojima je dijaloshki krug autorove refleksije istovremeno i nosec'i stub njegovog poetichkog instrumentarija i imaginativne raskoshi.
Dodushe, nekoliko katrena uvrshtenih u ovu zbirku, bez obzira na referencijalnu stilogenost forme, donekle zaostaju za ovom konstatacijom. Ali kako nijesu ni svojom brojnoshc'u ni svojom filozofijom preovladjujuc'i u odnosu na ostalo pjesnikovo shtivo, mislim da znachajnije ne remete autorov stvaralachki prosede. Kastelov poetski kredo i postupak u najnovijoj zbirci dozhivjeli su svoju kristalizaciju, zrelu, dovrshenu utemeljenost, filozofsku izdiferenciranost i samosvijest. Njegovo pismo je slozheno, sloj po sloj oformljuje pjesmu: jedan dubinsko ambijentalni, gotovo astralno fantazmagorichan u otkrivanju mediteranskog egzistencijalizma, drugi ironijski, kao otklon od sopstvenog beznadja, trec'i barokno zavodljivi diskurs u zhalu za proshlim, chetvrti renesansno-hedonistichki prikaz moguc'eg i sanjanog a mogao bi se dodati josh po neki sloj.
Nasuprot fascinaciji svjetloshc'u, toplinom, balansom boja, ritma i zvuka, ukratko, pejzazhom Mediterana, kao magmom neke vrste viteshkog uznesenja Mediteranom koja izvire iz ove poezije, Kastel je u sushtini jedak i surovo realan. Njegov stih nije ni romansa ni egzaltacija. Nema romantike tamo gdje se trazhi spas, gdje se smisao od besmisla brani veoma tankom linijom, niti u onome od chega se bjezhi. A od chega bjezhi Kastel? To c'e nam najbolje rec'i nekoliko stihova iz njegove pjesme Prijatelji:
Oni iz generacije (ako su uopshte pjesnici)
Troshe honorar zhigola dovoljan za
Voc'nu salatu na terasi elitnog hotela.
Oni stariji, laskavci po ugovoru,
Balkanci iz vechernjih shkola, trazhe groblja
Jedrenjaka i mumije nashih kraljica
Iako pred ogledalom znaju
Da je zaledjena lokva more za glamur.
Na momente nam se uchini da su sva ta nasha kretanja od sadashnjosti ka istoriji, od buduc'nosti ka sadashnjosti, o kojima pjeva Kastel, samo jedan virtuelni sinopsis chovjekove tezhnje za sopstvenim ispunjenjem. A kako je chovjek nesavrshen, i ono shto mu se uchini dohvatljivim, s vremenom postaje iluzija. Da bi ublazhio udar iluzije, a svoju svijest o njenoj neumitnosti uchinio podnoshljivijom, Kastel je oblachi u sarkazam, kao u sljedec'im stihovima:
Pochinje kraj mediteranske poezije,
Kamenovani pjesnici dozhivjec'e
Novo progonstvo zatocheni u mjehuru
Gigantske ribe shto u zatvorskoj c'eliji
Morskog sveca visi preparirana.
Dakle, nishta od ljepote, mira i dionizijskog stapanja sa zhivotom, od chega, samo na prvi pogled, vri pjesnikova misao. Njegova poezija je gotovo prevratnichka, jer, bivajuc'i omazh izgubljenom vremenu, istovremeno saopshtava svu nedostatnost i tragiku nashe sadashnjice.
Kastelova poezija ima svoj pechat. A do pechata, zna se, ne dolazi se tako lako. Zanosio se pjesnik fragmentom ili cjelinom, iluzionistichkim premoshc'avanjem svjetova, poroznoshc'u memorije ili trivijalnoshc'u civilizacije, autor ostaje autentichan, svoj iskaz doveo je do stepena prochishc'ene forme i misaone punoc'e. Nudi nam, zapravo, saznanje da je autor spoznao sebe. Zato je i antichka krilatica – Spoznaj sebe, spoznao si druge – tako srec'no primjenljiva kad je u pitanju ego Kastela, ego njegovog mora. Koliko sebe toliko je i nas ovom svojom knjigom uveo u pustolovinu stvaranja, promishljanja, nemirenja, u pustolovinu trazhenja nasheg sopstvenog glasa.
Ovdje c'emo se zaustaviti. Jer ukoliko bismo nastavili analizom Kastelove poezije bojim se da bi morali govoriti i o fenomenu tragizma, kao motivskom i egzistencijalnom otklonu. A to bi bilo previshe. I za nas i za pjesnika. Pogotovo za pjesnika koji ionako ne obitava u nashem vremenu. Jer od nas, kao shto rekoh, treba bjezhati. A Kastel je to vec' uradio. Na tome mu najvishe zavidim.
|
|
Zadnja izmjena: 2005-05-29
ISSN 0350-6517
Copyright © 1995-2008 Chasopis Most · Mostar · Bosna i Hercegovina
Design by © 1998-2008 Haris Tucakovic' · Sweden
|
|