|
Temeljna popravka, konzervacija i restauracija dzhamije izvrshena je u periodu od 1953. do 1963. godine pod nadzorom dipl. ing. arh. Pavlovic'a. Materijalnu potporu za to su dali: Zavod za zashtitu i nauchno prouchavanje spomenika kulture SRS, Narodni odbor grada Beograda i Savezno izvrshno vijec'e.
Prije otvaranja za vjersku upotrebu dzhamija je prekrivena novim tepisima. Nakon izvjesnog vremena Odbor IZ-e izradio je novi mahfil (galeriju) umjesto porushenog. Nacrt i nadzor na izvodjenju istog vrshio je (iz Gajreta) pisac ovog rada.
Neki struchnjaci Zavoda za zashtitu spomenika kulture zamishljali su da adaptiranu dzhamiju pretvore u muzej voshtanih figura ispunjen kopijama muslimanskih vjernika, kako obavljaju bozhju sluzhbu u svim polozhajima, ali zahvaljujuc'i tadashnjoj Komisiji za vjerska pitanja SRS i Prvoj konferenciji nesvrstanih zemalja, odrzhane 1961. godine u Beogradu, odustalo se od te ideje, a dzhamija je i dalje sluzhila svojoj namjeni.
Arhitektura
Bajrakli dzhamija je locirana u Ulici Gospodar Jevremovoj broj 11, u dijelu grada Beograda, koji je nekada bio glavni trgovachki centar zvani ”Zejrek”.
Kako je ovo bila jedina sachuvana dzhamija u Beogradu, o njoj postoji dosta dokumenata. U Muzeju grada Beograda nalazi se tehnichki snimak, osnova, presjek i izgledi. Tehnichka dokumentacija nalazi se i u Zavodu za zashtitu spomenika kulture grada Beograda.
Sachuvan je veliki broj fotografija od 70-tih godina XIX vijeka do nashih dana, tako da se po njima mogu sagledati sve promjene koje su se na dzhamiji deshavale.
Unutrashnje i vanjske zidne plohe i kupola nisu omalterisane, nakon obijenog maltera prilikom zadnje popravke dzhamije. Na unutrashnjim zidovima vise lehve, koje je izradio chuveni boshnjachki kaligraf magistar Eshref Kovachevic', sa odabranim ajetima iz Kur’ana i imenima prvih pet halifa, kaligrafski ispisanih arapskim pismom.
U molitvenom prostoru sa lijeve strane od ulaza nalazi se prostor sa spiralnim metalnim stubishtem, gazishtima od hrastovih dasaka, jednostavne izrade, koje vode na mahfil-galeriju. Na galeriji sa desne strane nalaze se vrata za ulaz u munaru i penjanje spiralnim stubishtem do galerije – sherefe.
Uz zid sa desne strane molitvenog prostora nalazi se mimber (predikaonica), izradjen u drvorezbi u bosanskom stilu, u chuvenoj majstorskoj radionici ”Rekord” vlasnishtvo Mulic'a iz Konjica, ugradjen tokom zadnje popravke.
Vjerski namjeshtenici
Prvi imam i mujezin u Bajrakli dzhamiji postavljeni su 1868. godine. Za imama je ostavljen Muhamed ef. Hadzhimehmedovic' iz Sarajeva, a za mujezina Uzejr Hadzhiahmetovic'. To se vidi iz zapisnika koji je vodjen u Ministarstvu prosvete, gdje su oni dobivali plac'e u smislu rjeshenja od 18.V.1868. godine. Osim toga, oni mole da im se zbog male plate odrede i drva kao i c'umur za ogrjev, i na to ime izdaje im se 1440 grosha charshijskih godishnje. Dalje mole da se zbog malog broja muhamedanaca odredi suma od 300 grosha charshijskih za nabavku svijec'a i zejtina shto se preko godine pri bogomoljama potroshi, jer se to zasada nema otkuda nabaviti. Naposljetku, mole da im putni troshkovi od Sarajeva do Beograda, i to svakom po 400 grosha, svega 800 grosha, isplati se.
Na zapisniku je potpis Mehmed ef. Hadzhimehmedovic'a, Sarajlije (potpisano arebicom) i Uzejra Hadzhiahmetovic'a (potpisao ga Salih Asanovic' c'irilicom).
U istoj, 1874. godini postavljen je za imama Hasan ef. Doric', a za mujezina Muharem Berberovic'.
Doric' je obavljao imamsku duzhnost i u prvoj polovini 1875. godine, shto se vidi iz delovodnog protokola Ministarstva prosvete No 411 i 864/75.
U decembru 1875. godine postavljen je za imama Hadzhi Mahmut. Mujezinsku duzhnost u toj godini obavljali su: Muharem Berberovic', Dedo Chengic' i Ahid Kadric'. Hadzhi Mahmut je vrshio imamsku duzhnost sve do izbijanja srpsko-turskog rata 1876. godine. Tada je ministar prosvjete izdao naredbu da se hodzha i mujezin kao nepotrebni otpuste, dzhamija zatvori, jer su se muslimani usljed rata sa Turskom, razishli iz Beograda (del. protokol Ministarstva prosvete No 3563 od 10.11.1876. godine). Poslije ratova 1876/78. godine Srbija je prisjedinila nishki okrug, gdje je zhivio prilichan broj muslimana. Tada se obrazuje Islamska vjerska zajednica na chelu sa muftijom chije je sjedishte bilo u Nishu.
U Beogradu se ponovo osniva dzhemat i za imama bi postavljen 1880. godine Halibashic', zvani Hajbetaga iz Sarajeva. Mujezinsku duzhnost obavljao je dervish Ahmet Fejzulahovic', umro u Orashju 1913. godine. Bio je ozhenjen Eshref-hanumom, chuvaricom turbeta.
Poslije toga, negdje oko 1890. godine za imama je postavljen Faladzhic' Sulejman ef., koji je izbjegao iz Mostara za vrijeme Austro-Ugarske okupacije. On je bio uchen chovjek i djelovao je politichki. Austro-Ugarska ga oznachava kao opasnog srpskog agenta. Chak je bio osnovao odbor od nekoliko muslimana koji su u to vrijeme bili prebjegli iz Bosne u Srbiju. Za njegova sluzhbovanja temeljito je opravljena Bajrakli dzhamija i jedno turbe 1893. godine.
Godine 1901. Faladzhic' dobiva odsustvo i poslije toga umire u Mostaru. Poslije Faladzhic'eve smrti, za imama je postavljen Mustafa Skopljak, svrsheni uchenik Sherijatsko-sudachke shkole (del. protokol Ministarstva prosvete – crkvenog odeljenja broj 238/1901). On je obavljao imamsku duzhnost do 1904. godine.
Poslije njega, za imama je postavljen Mehmed Remzi Delic' i on tu duzhnost obavlja do 1919. godine. Delic' je pocheo da vodi matichne knjige rodjenih, vjenchanih i umrlih muslimana. Prouchavao je spomenike islamske kulture u Beogradu i u unutrashnjosti Srbije i o tome je napisao nekoliko chlanaka. Preveo je s turskog jezika knjigu o Mehmed-pashi Sokolovic'u. Za njegova sluzhbovanja dzhamiju je posjetio turski prijestolonasljednik 1911. godine, koji je kupio nove c'ilime za dzhamiju, izradjene u Pirotu. Po Delic'evom prichanju, kralj Petar Karadjordjevic' I, bio je odluchio da se izgradi nova dzhamija pored zheljeznichke stanice u Beogradu.
Ni pred Prvi svjetski rat, dzhemat nije bio mnogobrojan. Tu je boravilo nekoliko stotina muslimana. Medju njima je bilo i nekoliko omladinaca koji su se kao politichki orijentisani, sklonili u Beograd, a takodje i nekoliko studenata na Beogradskom univerzitetu. Tu su boravili, izmedju ostalih: Osman Djikic', Avdo Karabegovic', Sirija Abagic', Nezir Hadzhinalic', Hasan Rebac, Mustafa Golubic', Djulaga Bukovac, Rizvan Sefo i drugi.
Poslije stvaranja prve Jugoslavije, dzhemat je iz godine u godinu postajao sve brojniji tako da je prije Drugog svjetskog rata u Beogradu zhivjelo nekoliko hiljada muslimana. Odmah poslije Prvog svjetskog rata, u Beograd se iz Nisha prenosi sjedishte muftije, koji dobiva naziv veliki muftija za Srbiju i Crnu Goru. Za imama Bajrakli dzhamije biva postavljen hafiz Abdusselam Dzhumhur, koji obavlja duzhnost do 1920. godine kada biva imenovan vojnim muftijom. Te godine je za imama postavljen Abdullah Hadzhic', mlad i energichan chovjek, koji je bio stekao veliki ugled medu muslimanima i drugim gradjanima Beograda.
Godina 1930. bila je vrlo znachajna za beogradski dzhemat. Tada se obrazuje jedinstvena islamska zajednica za cijelu Kraljevinu Jugoslaviju, a Beograd postaje sjedishte reis-ul-uleme, – izabran je H. Hafiz Ibrahim ef Maglajlic', koji je ustolichen u prisustvu kralja Aleksandra u Bajrakli dzhamiji 31.10.1930. godine.
U Beogradu je 1933. godine pokrenut Glasnik Islamske vjerske zajednice, chiji je urednik bio Dervish ef Korkut.
Godine 1936. prenosi se sjedishte reis-ul-uleme iz Beograda u Sarajevo.
U Beogradu je 1930. godine osnovan i sherijatski sud i prvi kadija bio je Mustafa Kulenovic'. Godine 1947. u smislu prvog Ustava Islamske vjerske zajednice FNRJ organizuje se dzhemat u smislu propisa toga Ustava. Na chelu dzhematskog odbora je Safet ef. Haznadarevic', pa onda Rasim ef. Munishevic', poznati beogradski slastichar, koji ostaje na toj duzhnosti do septembra 1968. godine. Tada je izabran novi odbor Islamske zajednice na chelu kojeg je H. Hamdija Jusufspahic', glavni imam koji postaje predsjednik Odbora Islamske zajednice, potom muftija.
Godine 1949. na mjesto oboljelog imama Abdulaha Hadzhic'a, postavljen je kao pomoc'ni imam Adem ef. Mujchinovic', koji je tu duzhnost obavljao do dolaska sa shkolovanja sa El’azharu, hadzhi ef. Hamdije Jusufspahic'a. Osim vjerskih duzhnosti, u Bajrakli dzhamiji i josh nekim dzhematima, imenovani je gajio i odrzhavao dobre odnose s vlastima, kako sa jednopartijskim sistemom, tako i novim vishepartijskim sistemom, pa i Miloshevic'evom vladom.
I prijashnji imami razvijali su toleranciju i suzhivot sa svojim komshijama. Vrlo ucheni Mehmed Remzi Delic', bio je ozhenjen sa kc'erkom vlasnika pogrebnog zavoda ”Konkordija”, a Abdulah Hadzhic' sa gosp. Andjom, kc'erkom pravoslavnog sveshtenika Knezhevic'a iz Like.
Pa i stariji sin muftije h. Hamdije Jusufspahic'a, Mustafa Jusufspahic', danashnji glavni imam Bajrakli dzhamije, ozhenjen je pravoslavkom iz Sarajeva.
Njegov otac muftija h. Hamdija Jusufspahic' ozhenjen je sa Egipc'ankom, koleginicom sa Al-azhara, iz chega se mozhe zakljuchiti o shirokoj toleranciji i prozhimanju razlichitih kultura i vjera. Ipak se na to ekstremisti nisu obazirali, vec' su spontano napali i spalili sve knjige u knjizhnici, unutrashnjost Bajrakli dzhamije, medresu, nuzprostoriji i zapalili 17/18. marta 2004. godine. Kako je vec' navedeno u toku trajanja rata u BiH od 1992-1995. godine dzhamija je sedam puta napadnuta od ekstremista, oshtec'ena i stakla porazbijana na nuzprostorijama.
Valja spomenuti da je zgrada same dzhamije popravljena i dovedena u ispravno stanje, dok knjizhnica i medresa nisu obnovljene do danas, poslije pozhara.
|