|
Cijeli svijet pod jednom kapom
Zbog toga najnoviji predsjednichki izbori u Americi, u novembru 2008. godine, imaju daleko razudjenije sadrzhaje i oblike i dublje implikacije nego shto je to bio sluchaj kod ranijih ”obichnih izbora”. Sve ono shto ih prati i shto c'e tek doc'i predstavlja dubinsku anatomsku resekciju i razotkrivanje drushtveno-politichkih, ekonomskih, socijalnih, etichkih, etnichkih, spiritualnih, istorijskih, religioznih, kulturnih, tradicionalnih i ko zna josh kojih i josh kakvih stanja, vrijenja, kontroverzi, bistrina, mutezhi, disonanci i harmonija superslozhenog organizma danas najjache drzhave Kolumbovog Novog Svijeta.
Jer, shto vec' znate, SAD su cijeli svijet ”pod jednom kapom”. Okupljen izmedju Pacifika, Meksichkog zaljeva, Atlantika i Kanade iznenadnom igrom istorije koju je ”skrivio” Kolumbo. Nema narodne odnosno drzhavne pripadnosti, pa chak ni etnichke grupe koje postoje na Zemljinoj kugli a da nije zastupljena na prostorima 50 americhkih federalnih drzhava.
Nema rase niti boje kozhe koja se ne nalazi u shirokom spektru americhkog rasnog kolorita. Bijelci, Crnci, Crvenokoshci, zhuc'kasti Azijati, tamnjikavi Arapi, ”sivkasti” stanovnici ledene Aljaske. Nema religije odnosno religioznih sekti koja nije izgradila ovdje svoje bogomolje ili uvela svoje svece i molitve. Protestanti, katolici, pravoslavci, muslimani, Jevreji odnosno judaisti, budisti, Siki, shitoisti, zaratrusti, taoisti, konfuchijanci, bahaisti, suniti, shiiti, sufisti, vehabije, Amishi, Mormoni, Jehovini svjedoci, spiritualisti, mistici, bahisti, evangelisti, babtisti, sljedbenici Rama Krishne, brahamisti, benediktinci, bernandinci, franjevci, petrovci, kartuzijanci, augustinci, gilbertinci, triniarci, dominikanci, kapucini, karmelic'ani, jezuiti, puritanci, metodisti… Ako se ovaj broj religija i sekti nekim chini ipak pretjerivanjem, iznosimo podatak da precizna nauchna statistika kazhe kako u svijetu postoji 4.300 religioznih grupa koje svaka na svoj nachin tumache Stvoritelja, vjerske postulate i obaveze. I kladimo se da od svake grupe na tlu SAD postoji barem tri sljedbenika. Svi oni imaju svoja imena za Boga, svece, poslanike, svete duhove. Ponekad se sramezhljivo slozhe da je Bog ipak jedan jedini za sve ljude. Ali unutar tog ogromnog mnoshtva vjerskih okeana, mora, rijeka, potoka i potochic'a, koji se zhuboravo potiho kunu u ”jednog jedinog Stvoritelja”, vulkanskom snagom vriju moc'ni virovi razlika, neslaganja, kontroverzi i sukobljavanja. Pa kada bi se te suprotnosti jednom duhovno raspomamile – shta bi sve moglo biti sa Amerikom!
Uz to tu su i socijalna slojevitost i sharenilo, mnogoznachna politichka opredjeljenja i idejna gledishta. Ima liberala, konzervativaca, demokrata, chvrstorukasha, ”opushtenih” modernih duhova itd…
Ima tanki, prebogati sloj milijardera. Slijedi ih neshto deblji sloj milionera. Za njima dolazi dobro stojec'a srednja klasa koju ne more glavobolje oko svakodnevnog hljeba. Ima nizhe srednje klase koja mora da se posluzhi mjesechnim rachunicama prihoda i rashoda. Ima podosta onih koji zhive od danas do sutra. Ima ih 40 miliona bez zdravstvenog osiguranja i oko 30 miliona koji zhive na granici bijede. Ima beskuc'nika i skitnica koji zhive od bachenih zalogaja. Ima lopova, pljachkasha, obijacha, razbojnika, siledzhija djechaka, djevojchica pa i starijih zhena. Ima serijskih ubica i onih koji uzhivaju u zlochinima.
Svo to beskrajno sharenilo i razudjeni mozaik razlichitosti i slichnosti zhivi jedno uz drugo, jedno kroz drugo i jedno ispod i iznad drugog. Dogovaraju se, razilaze, izazivaju trenja i pratec'e vec'e ili manje temperature, sudaraju se, mire se, bore za vlast i prevlast svoje ideologije i opredjeljenja, nadmec'u se, gurkaju se, guzhvaju se i istovremeno svrstavaju u disciplinovane ”vojnichke” redove. Razlichitosti i suprotnosti u nashoj Be i Ha machiji su kashalj prema mozaiku SAD. Ali u silnoj Americi te kontroverze nemaju shanse da nadvladaju zdrav razum demokratije. Dok u nas ”machiji kashalj” tri zavadjene strane podushi sve nas poput rikavca dzhina svih dzhinova.
Komeshanja iza fasada idealne demokratije
Od americhke Revolucije i pobjede nad okupacionom vojskom Britanskog Kraljevstva 1789. godine, kada je ustolichena nezavisnost Sjedinjenih Americhkih Drzhava, pochinje bitka za ostvarivanje formule ”idealne americhke demokratije”. Prvim ustavnom SAD i Deklaracijom o nezavisnosti zagarantovane su lichne slobode svakog gradjanina. Preciznije recheno da su sva ljudska bic'a od Boga i jednaka pred Bogom i ljudima. Dakle dublje i shire nego ikad ranije u istoriji ljudskih organizovanih drushtava. Ali put do ozhivotvorenja te formule punih sloboda i politichke jednakosti svih gradjana obrastao je gustim trnjem, poprskan krvlju i posijan leshevima hiljada starosjedioca i doseljenika na tlo Novog Svijeta. Pa i divljih zhivotinja.
Americhki kapitalizam bio je u embrionalnom obliku kada je taj sistem u Evropi vec' dospio do tachku poodmaklog zrijenja. Osvajanje ogromnih nenastanjenih prostora dovelo je do stvaranja zemljishnih latifundija sa primjesama feudalizma. Jer mnogi pojedinci su postali vlasnici velikih farmi prostrtih na hiljade hektara i krupne stoke koja se takodje brojala hiljadama. Zaposleni nadnichari su na njima teshkom mukom dolazili do kore hljeba. A medju novopechenim vlasnicima bilo je i razbojnichkih tipova. Takve farme nicale su na dalekom Divljem zapadu gdje su zakoni iz centra Washingtona D.C. dolazili sporo i oslabljenog eha. Taj pohod krvlju su platili Indijanci kojih je tada bilo oko 5 do 8 miliona na tlu SAD, da bi ih danas, uglavnom u rezervatima, bilo jedva jedan milion. Ogromna stada bufala od oko 50 miliona desetkovana su u periodu od desetak godina. Ostalo ih je na zhivotu samo par hiljada. Potamanjene su bezbrojna jata divljih c'urki zbog gozbi i dabrovi zbog skupog krzna.
Najvec'i paradoks SAD je pojava ”crnih robova”. U trenucima kada je robovlasnichki sistem vec' davno zakopan pepelom istorije i zaborava u svijetu, u Americi, gdje se kapitalizam pocheo razvijati ubrzanim koracima da bi danas daleko odmakao ”majci Evropi”, ponovo se javlja najsurovija forma robovlasnishtva. Rasne razlike i kontroverze dolaze do usijanja. Jer po zakonima crni rob je bio ”stvar” u vlasnishtvu bijelog chovjeka a ne ljudsko bic'e.
Uz sve to mafija je postala nerazdvojni dio americhkog zhivota. Okrutni mafiozi vladali su podzemljem Njujorka, Chikaga, San Franciska, Los Andjelesa i drugih velegradova, pruzhajuc'i pipke u sve oblasti zhivota i u provincije. Ni moc'ni Ef Bi Aj ni moc'na Cija zajedno sa mnogim vladama i predsjednicima nisu joj mogli stati ukraj. Shirila se korupcija i kupovina pojedinih policajaca, sudija, predsjednika opshtina, chak i senatora odnosno guvernera drzhava. U Salemu su ortodoksni Puritanci spaljivali zhene optuzhene da su vjeshtice, kao shto je chinila Inkvizicija prije par stotina godina. Mormoni su protjerani sa istoka na zapad, ali su istovremeno uveli mnogozhenstvo u sukobu sa zakonima SAD.
Ali iza tog paravana nemilih pojava i izigravanja zakona o ravnopravnosti i pune demokratichnosti i chuvanja poshtenja, korachala je demokratija krupnim koracima. Zakonima Federacije osigurana su prava stanjenog dijela Indijanaca. Poveden je i nemilosrdni rat protiv mafioza i korupcije. Zakoni su se iz decenije u deceniju provodili sve dosljednije.
Ostala je dugo nedirnuta najvec'a rana na tijelu novih, ojachalih Sjedinjenih Drzhava koje su se pruzhile od Atlantika do Pacifika. To je bio problem robovlasnishtva koje je carevalo na poljoprivrednom Jugu Amerike. U medjuvremenu sjeverni i sredishnji dio brzo se razvijao na principima industrijskog kapitalizma i razvijanja robno-novchanih odnosa, dok su na jugu carevale plantazhe, besplatni rad robova i komotni zhivot prebogatih robovlasnika. Kada je za predsjednika izabran Abraham Linkoln usvojena je rezolucija osude robovskog sistema i ubrzo je izbio petogodishnji krvavi rat Sjevera i Juga koji je zavrshen pobjedom Sjevera godine 1865.
Ali zakon o oslobadjanju robova nije rijeshio problem dugo njegovane averzije prema Crncima u cjelini. Trebalo je da prodje josh nekoliko decenija pa da robovi dobiju pravo ulaza u iste shkole, autobuse i kupee sa bijelcima, da kroche na ”bijele” univerzitete, da budu vishi chinovnici i oficiri, da skinu s vrata Kluklusklan koji je i dalje vrshio linch nad Crncima, itd, itd...
Biti predsjednik: to gordo zvuchi
I pored shirine i dubine opshtedrushtvene, kolektivne demokratije, ovlashtenja predsjednika SAD su vrlo velika. On zacrtava strategiju razvoja u svim oblastima zhivota i djelatnosti. U sferi ekonomije, vojnih snaga, obrazovanja, nadnica, socijalnog i penzijskog osiguranja, budzheta, organizovanja drushtvene zashtite, obavjeshtajnih organizacija itd... Da bi krenuo u rat mora imati odluku Kongresa, a isto tako i odobrenja vojnog troshkovnika. Ali dok rat traje predsjednik je neprikosnoven. On je taj koji jedini komanduje americhkom kopnenom armijom, mornaricom i avijacijom. On mozhe, u tom domenu, djelovati i mimo odluka Kongresa. On postavlja sve chlanove svoje administracije, kandiduje chlanove Vrhovnog ustavnog suda, rukovodstva u armiji i obavjeshtajnim sluzhbama, ambasadore itd. Zbog toga predsjednik Bush uporno istiche da c'e poslati dodatne snage u Irak i pored neslaganja vec'ine chlanova Kongresa i oko ¾ glasacha.
Zbog toga nije lako biti prvi chovjek prve sile svijeta. Sve kontroverze i sve dileme koje je naslagali istorija tokom vijekova u tkivo slozhenog organizma SAD obijaju se o glavu predsjedniku.
Predsjednik Bush se itekako bavio pitanjima da li se mozhe ili ne u zakletvama i molitvama u drzhavnim organizacijama i ustanovama, posebno shkolama, spominjati Bog, jer je po ustavu vjera odvojena od drzhave. On se izjashnjavao protiv abortusa, brakova homoseksualaca i lezbejki, upotrebe c'elija novorodjenchadi u nauchna istrazhivanja. On je organizovao zatochenishtva za teroriste u kojim se ne primjenjuju gradjanski zakoni, pod devizom da c'e se primjenom ”posebnih mjera” od tih ”zlih ljudi” dobiti obavjeshtenja o planovima terorista. On se usprotivio priznavanju nadlezhnosti medjunarodnog suda da sudi americhkim licima za ratne zlochine jer Amerika mora da intervenishe u svim dijelovima svijeta i jasno da mozhe doc'i pod udar medjunarodnih zakona. To shto je nabrzake povjerovao svojim obavjeshtajnim sluzhbama da Irak posjeduje oruzhja masovnog unishtenja, razbilo mu se o glavu poput utega od stotinu kilograma. Danas mu je, zbog toga, popularnost pala na jednu trec'inu nekadashnje. To je u svijetu kompromitovalo americhku formulu ”idealne demokratije”.
* * *
Da se sada vratimo na dileme iznesenu na pochetku ovog teksta. Da li su Amerikanci spremni da za prvog chovjeka najjache sile svijeta izaberu zhenu i da ljudsko bic'e koje nosi suknju prvi put u istoriji SAD bude glavnokomandujuc'i najjache armije svijeta? Mnogi smatraju da nisu. Jer i pored svih ustavnih normu na zhenu se josh uvijek ne gleda kao na lichnost ravnu mushkarcu. Satnice zaposlenih zhena nizhe su od satnica mushkaraca za 15 do 25 odsto. Napori da se pogled na zhene u toj oblasti izjednachi josh nisu dali rezultata. One ne mogu napredovati u sluzhni kao i mnogi ”manje pametni” mushkarci. Iako se chini da c'e americhke zhene jedva dochekati da najzad daju glas svom ”slabijem polu” ipak je dosta onih koji smatraju da su zhene u velikoj mjeri ”zavidne” i da c'e iz chistog inata zaobic'i Klintonovu. A ona je iskusna u politici i solidno obrazovana. Bila je 12 godina ”prva dama” drzhave Arkansas kad joj je muzh Bill bio u tri navrata guverner te drzhave. Zatim je bila osam godina ”first ledy” Sjedinjenih Drzhava. Ozbiljna je, inteligentna, uvjerljiva.
Barak Obama je takodje kongresmen kao i ona, ali iskustvo u politici mu je veoma kratko. Ali on je takodje izvrsno obrazovan na najboljim univerzitetima SAD. Izdao je tri knjige koje su naishle na veliki odjek i nedavno ih naplatio 1,3 miliona dolara. Inteligentan, govorljiv, jednostavan, fizichki privlachan i izravan – djeluje kao velika ”novost” u galeriji dosadashnjih predsjednika kojih je bilo 43. Josh samo da nije ”polucrnac” – sin nekadashnjeg Kenijca koji je poginuo u saobrac'ajnoj nesrec'i kad je Obami bila 21 godina. Uz to, kao uz inat, srednje prezime Obame je po ocu muslimansko – Husein. To je ”vrlo nezgodno” u vremenima kada se digla vika i povika na islamske teroriste i fundamentaliste. Pri chemu se lako brkaju lonchic'i pa obichni Amerikanac gleda iskosa na svakog muslimana. Iako je Obama chlan protestantske crkve, valjda po majchinoj stranim, ipak mu taj ”islamski pedigre” zvoni o vratu. Neke novine su vec' pisale kako je pohadjao ”fundamentalistichki mejtef” u Indoneziji, shto je demantovano jer bio je uchenik tek obichne drzhavne shkole!
Hilari Klinton i Barak Obama, to su trenutno dva grotla na koji, zbog svega toga, vec' kuljaju prvi mlazevi vishe nego uzharene predsjednichke predizborne lave koju hrani dubinska magma americhkih vjekovnih navika, mentaliteta, suprotnosti i sklonosti. Ovo shto pishemo nikako ne znachi da je vec' sigurno kako c'e naredni predsjednik biti Klintonovica ili Obama. Jer uz njih vec' ima chitava cheta kandidata iz reda Demokrata. Isto tako hametice se javljaju predkandidati iz tabora Republikanaca. Bic'e mnogo shaketanja, ukrshtanja dvobojskih macheva i olujina prije nego shto u jednom i drugom taboru budu, u ime vec'ine dvije vodec'e partije, istaknuta konachna dva kandidata.
A dotle sadashnje oblachine na americhkom politichkom nebu narashc'e u obimu i snazi do nivoa rushilachkog politichkog tornada.
|