|
Cijeli svijet pod jednom kapom
Zbog toga najnoviji predsjednički izbori u Americi, u novembru 2008. godine, imaju daleko razuđenije sadržaje i oblike i dublje implikacije nego što je to bio slučaj kod ranijih ”običnih izbora”. Sve ono što ih prati i što će tek doći predstavlja dubinsku anatomsku resekciju i razotkrivanje društveno-političkih, ekonomskih, socijalnih, etičkih, etničkih, spiritualnih, istorijskih, religioznih, kulturnih, tradicionalnih i ko zna još kojih i još kakvih stanja, vrijenja, kontroverzi, bistrina, muteži, disonanci i harmonija supersloženog organizma danas najjače države Kolumbovog Novog Svijeta.
Jer, što već znate, SAD su cijeli svijet ”pod jednom kapom”. Okupljen između Pacifika, Meksičkog zaljeva, Atlantika i Kanade iznenadnom igrom istorije koju je ”skrivio” Kolumbo. Nema narodne odnosno državne pripadnosti, pa čak ni etničke grupe koje postoje na Zemljinoj kugli a da nije zastupljena na prostorima 50 američkih federalnih država.
Nema rase niti boje kože koja se ne nalazi u širokom spektru američkog rasnog kolorita. Bijelci, Crnci, Crvenokošci, žućkasti Azijati, tamnjikavi Arapi, ”sivkasti” stanovnici ledene Aljaske. Nema religije odnosno religioznih sekti koja nije izgradila ovdje svoje bogomolje ili uvela svoje svece i molitve. Protestanti, katolici, pravoslavci, muslimani, Jevreji odnosno judaisti, budisti, Siki, šitoisti, zaratrusti, taoisti, konfučijanci, bahaisti, suniti, šiiti, sufisti, vehabije, Amiši, Mormoni, Jehovini svjedoci, spiritualisti, mistici, bahisti, evangelisti, babtisti, sljedbenici Rama Krišne, brahamisti, benediktinci, bernandinci, franjevci, petrovci, kartuzijanci, augustinci, gilbertinci, triniarci, dominikanci, kapucini, karmelićani, jezuiti, puritanci, metodisti… Ako se ovaj broj religija i sekti nekim čini ipak pretjerivanjem, iznosimo podatak da precizna naučna statistika kaže kako u svijetu postoji 4.300 religioznih grupa koje svaka na svoj način tumače Stvoritelja, vjerske postulate i obaveze. I kladimo se da od svake grupe na tlu SAD postoji barem tri sljedbenika. Svi oni imaju svoja imena za Boga, svece, poslanike, svete duhove. Ponekad se sramežljivo slože da je Bog ipak jedan jedini za sve ljude. Ali unutar tog ogromnog mnoštva vjerskih okeana, mora, rijeka, potoka i potočića, koji se žuboravo potiho kunu u ”jednog jedinog Stvoritelja”, vulkanskom snagom vriju moćni virovi razlika, neslaganja, kontroverzi i sukobljavanja. Pa kada bi se te suprotnosti jednom duhovno raspomamile – šta bi sve moglo biti sa Amerikom!
Uz to tu su i socijalna slojevitost i šarenilo, mnogoznačna politička opredjeljenja i idejna gledišta. Ima liberala, konzervativaca, demokrata, čvrstorukaša, ”opuštenih” modernih duhova itd…
Ima tanki, prebogati sloj milijardera. Slijedi ih nešto deblji sloj milionera. Za njima dolazi dobro stojeća srednja klasa koju ne more glavobolje oko svakodnevnog hljeba. Ima niže srednje klase koja mora da se posluži mjesečnim računicama prihoda i rashoda. Ima podosta onih koji žive od danas do sutra. Ima ih 40 miliona bez zdravstvenog osiguranja i oko 30 miliona koji žive na granici bijede. Ima beskućnika i skitnica koji žive od bačenih zalogaja. Ima lopova, pljačkaša, obijača, razbojnika, siledžija dječaka, djevojčica pa i starijih žena. Ima serijskih ubica i onih koji uživaju u zločinima.
Svo to beskrajno šarenilo i razuđeni mozaik različitosti i sličnosti živi jedno uz drugo, jedno kroz drugo i jedno ispod i iznad drugog. Dogovaraju se, razilaze, izazivaju trenja i prateće veće ili manje temperature, sudaraju se, mire se, bore za vlast i prevlast svoje ideologije i opredjeljenja, nadmeću se, gurkaju se, gužvaju se i istovremeno svrstavaju u disciplinovane ”vojničke” redove. Različitosti i suprotnosti u našoj Be i Ha mačiji su kašalj prema mozaiku SAD. Ali u silnoj Americi te kontroverze nemaju šanse da nadvladaju zdrav razum demokratije. Dok u nas ”mačiji kašalj” tri zavađene strane poduši sve nas poput rikavca džina svih džinova.
Komešanja iza fasada idealne demokratije
Od američke Revolucije i pobjede nad okupacionom vojskom Britanskog Kraljevstva 1789. godine, kada je ustoličena nezavisnost Sjedinjenih Američkih Država, počinje bitka za ostvarivanje formule ”idealne američke demokratije”. Prvim ustavnom SAD i Deklaracijom o nezavisnosti zagarantovane su lične slobode svakog građanina. Preciznije rečeno da su sva ljudska bića od Boga i jednaka pred Bogom i ljudima. Dakle dublje i šire nego ikad ranije u istoriji ljudskih organizovanih društava. Ali put do oživotvorenja te formule punih sloboda i političke jednakosti svih građana obrastao je gustim trnjem, poprskan krvlju i posijan leševima hiljada starosjedioca i doseljenika na tlo Novog Svijeta. Pa i divljih životinja.
Američki kapitalizam bio je u embrionalnom obliku kada je taj sistem u Evropi već dospio do tačku poodmaklog zrijenja. Osvajanje ogromnih nenastanjenih prostora dovelo je do stvaranja zemljišnih latifundija sa primjesama feudalizma. Jer mnogi pojedinci su postali vlasnici velikih farmi prostrtih na hiljade hektara i krupne stoke koja se takođe brojala hiljadama. Zaposleni nadničari su na njima teškom mukom dolazili do kore hljeba. A među novopečenim vlasnicima bilo je i razbojničkih tipova. Takve farme nicale su na dalekom Divljem zapadu gdje su zakoni iz centra Washingtona D.C. dolazili sporo i oslabljenog eha. Taj pohod krvlju su platili Indijanci kojih je tada bilo oko 5 do 8 miliona na tlu SAD, da bi ih danas, uglavnom u rezervatima, bilo jedva jedan milion. Ogromna stada bufala od oko 50 miliona desetkovana su u periodu od desetak godina. Ostalo ih je na životu samo par hiljada. Potamanjene su bezbrojna jata divljih ćurki zbog gozbi i dabrovi zbog skupog krzna.
Najveći paradoks SAD je pojava ”crnih robova”. U trenucima kada je robovlasnički sistem već davno zakopan pepelom istorije i zaborava u svijetu, u Americi, gdje se kapitalizam počeo razvijati ubrzanim koracima da bi danas daleko odmakao ”majci Evropi”, ponovo se javlja najsurovija forma robovlasništva. Rasne razlike i kontroverze dolaze do usijanja. Jer po zakonima crni rob je bio ”stvar” u vlasništvu bijelog čovjeka a ne ljudsko biće.
Uz sve to mafija je postala nerazdvojni dio američkog života. Okrutni mafiozi vladali su podzemljem Njujorka, Čikaga, San Franciska, Los Anđelesa i drugih velegradova, pružajući pipke u sve oblasti života i u provincije. Ni moćni Ef Bi Aj ni moćna Cija zajedno sa mnogim vladama i predsjednicima nisu joj mogli stati ukraj. Širila se korupcija i kupovina pojedinih policajaca, sudija, predsjednika opština, čak i senatora odnosno guvernera država. U Salemu su ortodoksni Puritanci spaljivali žene optužene da su vještice, kao što je činila Inkvizicija prije par stotina godina. Mormoni su protjerani sa istoka na zapad, ali su istovremeno uveli mnogoženstvo u sukobu sa zakonima SAD.
Ali iza tog paravana nemilih pojava i izigravanja zakona o ravnopravnosti i pune demokratičnosti i čuvanja poštenja, koračala je demokratija krupnim koracima. Zakonima Federacije osigurana su prava stanjenog dijela Indijanaca. Poveden je i nemilosrdni rat protiv mafioza i korupcije. Zakoni su se iz decenije u deceniju provodili sve dosljednije.
Ostala je dugo nedirnuta najveća rana na tijelu novih, ojačalih Sjedinjenih Država koje su se pružile od Atlantika do Pacifika. To je bio problem robovlasništva koje je carevalo na poljoprivrednom Jugu Amerike. U međuvremenu sjeverni i središnji dio brzo se razvijao na principima industrijskog kapitalizma i razvijanja robno-novčanih odnosa, dok su na jugu carevale plantaže, besplatni rad robova i komotni život prebogatih robovlasnika. Kada je za predsjednika izabran Abraham Linkoln usvojena je rezolucija osude robovskog sistema i ubrzo je izbio petogodišnji krvavi rat Sjevera i Juga koji je završen pobjedom Sjevera godine 1865.
Ali zakon o oslobađanju robova nije riješio problem dugo njegovane averzije prema Crncima u cjelini. Trebalo je da prođe još nekoliko decenija pa da robovi dobiju pravo ulaza u iste škole, autobuse i kupee sa bijelcima, da kroče na ”bijele” univerzitete, da budu viši činovnici i oficiri, da skinu s vrata Kluklusklan koji je i dalje vršio linč nad Crncima, itd, itd...
Biti predsjednik: to gordo zvuči
I pored širine i dubine opštedruštvene, kolektivne demokratije, ovlaštenja predsjednika SAD su vrlo velika. On zacrtava strategiju razvoja u svim oblastima života i djelatnosti. U sferi ekonomije, vojnih snaga, obrazovanja, nadnica, socijalnog i penzijskog osiguranja, budžeta, organizovanja društvene zaštite, obavještajnih organizacija itd... Da bi krenuo u rat mora imati odluku Kongresa, a isto tako i odobrenja vojnog troškovnika. Ali dok rat traje predsjednik je neprikosnoven. On je taj koji jedini komanduje američkom kopnenom armijom, mornaricom i avijacijom. On može, u tom domenu, djelovati i mimo odluka Kongresa. On postavlja sve članove svoje administracije, kandiduje članove Vrhovnog ustavnog suda, rukovodstva u armiji i obavještajnim službama, ambasadore itd. Zbog toga predsjednik Buš uporno ističe da će poslati dodatne snage u Irak i pored neslaganja većine članova Kongresa i oko ¾ glasača.
Zbog toga nije lako biti prvi čovjek prve sile svijeta. Sve kontroverze i sve dileme koje je naslagali istorija tokom vijekova u tkivo složenog organizma SAD obijaju se o glavu predsjedniku.
Predsjednik Buš se itekako bavio pitanjima da li se može ili ne u zakletvama i molitvama u državnim organizacijama i ustanovama, posebno školama, spominjati Bog, jer je po ustavu vjera odvojena od države. On se izjašnjavao protiv abortusa, brakova homoseksualaca i lezbejki, upotrebe ćelija novorođenčadi u naučna istraživanja. On je organizovao zatočeništva za teroriste u kojim se ne primjenjuju građanski zakoni, pod devizom da će se primjenom ”posebnih mjera” od tih ”zlih ljudi” dobiti obavještenja o planovima terorista. On se usprotivio priznavanju nadležnosti međunarodnog suda da sudi američkim licima za ratne zločine jer Amerika mora da interveniše u svim dijelovima svijeta i jasno da može doći pod udar međunarodnih zakona. To što je nabrzake povjerovao svojim obavještajnim službama da Irak posjeduje oružja masovnog uništenja, razbilo mu se o glavu poput utega od stotinu kilograma. Danas mu je, zbog toga, popularnost pala na jednu trećinu nekadašnje. To je u svijetu kompromitovalo američku formulu ”idealne demokratije”.
* * *
Da se sada vratimo na dileme iznesenu na početku ovog teksta. Da li su Amerikanci spremni da za prvog čovjeka najjače sile svijeta izaberu ženu i da ljudsko biće koje nosi suknju prvi put u istoriji SAD bude glavnokomandujući najjače armije svijeta? Mnogi smatraju da nisu. Jer i pored svih ustavnih normu na ženu se još uvijek ne gleda kao na ličnost ravnu muškarcu. Satnice zaposlenih žena niže su od satnica muškaraca za 15 do 25 odsto. Napori da se pogled na žene u toj oblasti izjednači još nisu dali rezultata. One ne mogu napredovati u služni kao i mnogi ”manje pametni” muškarci. Iako se čini da će američke žene jedva dočekati da najzad daju glas svom ”slabijem polu” ipak je dosta onih koji smatraju da su žene u velikoj mjeri ”zavidne” i da će iz čistog inata zaobići Klintonovu. A ona je iskusna u politici i solidno obrazovana. Bila je 12 godina ”prva dama” države Arkansas kad joj je muž Bill bio u tri navrata guverner te države. Zatim je bila osam godina ”first ledy” Sjedinjenih Država. Ozbiljna je, inteligentna, uvjerljiva.
Barak Obama je takođe kongresmen kao i ona, ali iskustvo u politici mu je veoma kratko. Ali on je takođe izvrsno obrazovan na najboljim univerzitetima SAD. Izdao je tri knjige koje su naišle na veliki odjek i nedavno ih naplatio 1,3 miliona dolara. Inteligentan, govorljiv, jednostavan, fizički privlačan i izravan – djeluje kao velika ”novost” u galeriji dosadašnjih predsjednika kojih je bilo 43. Još samo da nije ”polucrnac” – sin nekadašnjeg Kenijca koji je poginuo u saobraćajnoj nesreći kad je Obami bila 21 godina. Uz to, kao uz inat, srednje prezime Obame je po ocu muslimansko – Husein. To je ”vrlo nezgodno” u vremenima kada se digla vika i povika na islamske teroriste i fundamentaliste. Pri čemu se lako brkaju lončići pa obični Amerikanac gleda iskosa na svakog muslimana. Iako je Obama član protestantske crkve, valjda po majčinoj stranim, ipak mu taj ”islamski pedigre” zvoni o vratu. Neke novine su već pisale kako je pohađao ”fundamentalistički mejtef” u Indoneziji, što je demantovano jer bio je učenik tek obične državne škole!
Hilari Klinton i Barak Obama, to su trenutno dva grotla na koji, zbog svega toga, već kuljaju prvi mlazevi više nego užarene predsjedničke predizborne lave koju hrani dubinska magma američkih vjekovnih navika, mentaliteta, suprotnosti i sklonosti. Ovo što pišemo nikako ne znači da je već sigurno kako će naredni predsjednik biti Klintonovica ili Obama. Jer uz njih već ima čitava četa kandidata iz reda Demokrata. Isto tako hametice se javljaju predkandidati iz tabora Republikanaca. Biće mnogo šaketanja, ukrštanja dvobojskih mačeva i olujina prije nego što u jednom i drugom taboru budu, u ime većine dvije vodeće partije, istaknuta konačna dva kandidata.
A dotle sadašnje oblačine na američkom političkom nebu narašće u obimu i snazi do nivoa rušilačkog političkog tornada.
|