|
Na pochetku analize bilo kojeg od navedenih objekata, dolazimo do dragocjenog zakljuchka da je ovdje rijech o bogatstvu zastupljenih i isprepletenih uticaja; autohtonog, orijentalnog i mediteranskog. Za gradnju se koriste prirodni materijali: kamen, drvo i krechni malter. Centralni objekat je gradjen na jedan boj sa jednim ili dva hajata otvorenim ka zapadu. Oko stambenog kompleksa sa avlijom i bashtom podizhe se visoki zid. Sobe imaju visheznachnu ulogu shto znachi da se koriste u razne svrhe. U savremenim stanovima to nije moguc'e jer sam namjeshtaj takav luksuz ne dozvoljava. Kuc'e koje razmatramo imale su od namjeshtaja samo musandere (plakare) i po obimu sec'ije shto je pruzhalo moguc'nost polifunkcionalnosti.
Stambeni kompleks Muslibegovic'a kuc'a nalazi se u Brankovcu, na raskrsnici ulica Osmana Djikic'a i Brac'e Lakishic'a. Centralni objekat sagradjen je u balkansko-osmanskom stilu u prvoj polovini XVIII vijeka a dogradjen je 1875., tri godine pred kraj turske uprave. Begovska porodica mogla je priushtiti da sagradi kuc'u na chetiri etazhe –nisko prizemlje, prizemlje i josh dva boja. Time je zauzela chelno mjesto po velichini objekata sagradjenih u Mostaru u osmanskom periodu, te zajedno sa Konakom kneginje Ljubice u Beogradu, koji se nalazi naspram Saborne crkve, predstavljaju najreprezentativnije objekte tog perioda ua prostorima ex Jugoslavije. Stambeni kompleks je uz asistenciju prof. dr. Amira Pashic'a, u okviru projekta rehabilitacije Starog grada, temeljito i struchno obnovljen od strane Aga Khan Trust for Culture i World Monuments Fund (AKTC/WMF). Poseban smisao za restauraciju, aktiviranje kuc'e u turistichke svrhe a time i osjec'aj za njeno uredjenje pokazali su brizhni vlasnici i domac'ini Zehra i Tadzhudin Muslibegovic'. Kompleks Muslibegovic'a kuc'a sastoji se od selamluka – mushkog dijela, ekonomskog i porodichnog dijela, takozvanog haremluka. Danas postoje dvije kapije kroz koje se ulazi u avlijske prostore ekonomskog dijela i u centralni objekt. Na kapijama se nalaze vrlo prosti i originalni mehanizmi – shc'ekala (mandal) kojim se vrata jednim potezom vertikalne letve zabravljuju (zamandale) sa unutrashnje strane. Za mnoge strance ovaj jednostavan ali vrlo efikasan mehanizam je prava zanimljivost. Kaldrmisane avlije prekrivene neretvanskim kamenim plohama u sivkasto bijelim tonovima, krase sofe sa tradicionalnim ukrasnim biljem: paparosom, mendushicama, alkatmerom, ruzhama, djulbeharom, kadificama, hadzhibegom, zharom, sabahhajrom, akshamhajrom, duhanima, djevahirima, begonijama i shimshirom. Izmedju stambenog i ekonomskog dijela i ispred ulaza u glavni objekt, uzdizhu se dva elegantna stabla palmi, uz japanske jabuke i mushmule, cheste stablashice u starim mostarskim kuc'ama. Kult cvijec'a bio je izuzetno razvijen u gradskim kuc'ama premda se oskudjevalo u vodi narochito za ljetnih zhega. Pogled iz sobe u potkrovlju, na ukusno postavljenu kaldrmu sa pravilnim geometrijskim figurama, predstavlja poseban vizuelni dozhivljaj.
Ekonomski dio gradjen je na dva boja a sluzhio je za smjeshtaj zhitarica, soli, shec'era, luka, grahovnica i drugih prehrambenih namirnica. Najvec'i dio tih proizvoda porodica je ostvarivala od seljaka na ime najamnine za korishtenje zemljishta. U drugom dijelu ekonomskog objekata se nalazila prostorija za fijaker, konjushnica i sijernica. U drugu avliju ispred chetveroetazhnog stambenog objekta ulazi se kroz posebnu kapiju shto jasno ukazuje na visok nivo kulture stanovanja. U sofama je raznovrsno cvijec'e kameleonskih boja shto svemu daje posebnu ljepotu. U desnom uglu je kameni sto sa klupom iznad koje je granata lijana aktinidije. Nezaobilazni sadrzhaj ovakvih kuc'a je avlijska chesma sa koritom a u zidu dolaf sa dekorativnim ibrikom. Prochelna, zhbukom oblozhena fasada, nema akcentiranih ukrasa osim zubastog friza kojim je prvi boj vizuelno i fizichki odvojen od prizemlja i ukrasnog friza u pojasu nadprozornika prvog boja. Prvi friz je postignut nizom konzola – luchno zaobljenih kamenih gredica. Drugi friz se pruzha u pojasu nadprozornika prvog boja. Ispod svakog prozora je romboidna plastichna dekoracija sa krugom u centru. Na luchni ulaz naslanja se istureni doksat sa dva pravougaona bochna i tri centralna prozora vitichastih zavrshetaka. Sa donje strane doksat je oblozhen letvama i okvirnim nazubljenim vertikalama.
Na cijeloj kuc'i nekada je bilo ukupno 56 prozorskih otvora, shto jasno govori kolika se pazhnja posvec'ivala prozrachnosti i zhelji za sunchanoj svjetlosti. Danas ih ima 52 od chega 29 na prochelnoj fasadi. Prozori u niskom i visokom prizemlju imaju demire. Demiri su sluzhili kao sigurno obezbijedjenje od provala i obichno su radjeni mrezhasto od chelichnih shipki. Konzolne nastreshice u potkrovlju nemaju kosnike odnosno testeke. Oblozhene su lamperijom sa zubastim vertikalama koje vrlo dekorativno djeluju. Prilikom obnove objekta vlasnik je poshtovao tradiciju shto se vidi i po tome jer otvori nisu farbani. Svugdje je drvetu sachuvan prirodan izgled a to se posebno istiche na chistoj bijeloj fasadi. Harmonichan sklad orijentalnog poimanja graditeljstva ochituje se zheljom za vizuelnim prozhimanjem objekta sa prirodnim ambijentom. Na primjeru Muslibegovic'a kuc'e taj postulat se na najljepshi nachin potvrdjuje.
Ljetna kuhinja mutvak u pravilu je van objekta kako bi za ljetnih vruc'ina ukuc'ani bili poshtedjeni visokih temperatura iz pec'i i isparenja prilikom kuhanja hrane. Mutvak je pruzhao osvjezhenje za vrijeme objedovanja pri chemu se koristila sinija sa savatli demirlijom tevsijom i besofra, dugachak peshkir koji se prilikom jela stavljao preko podvijenih koljena. Zbog udobnosti za sjedenje su se koristile mekane vunene shilte. Nakon objedovanja sinija se vjeshala o klin na zidu chime bi se oslobadjao prostor za druge namjene.
Posebnu vrstu turskih dokumenata chine kassam-defteri, ostavinski ili diobeni spisi koje su donosili sherijatski sudovi odnosno kadije. U njima nalazimo dragocjene podatke o kuc'nim predmetima sve tri konfesije. Tu mozhemo vidjeti da su sinije, demirlije i besofre koristili pripadnici sve tri konfesije. Sinije su radjene u nekoliko velichina; najmanje su koristila djeca, dok bi gostima pripadala chast da budu za najvec'im poshto bi im se iznosili brojni zijafeti. Jela bi se servirala u c'asama, tevsijama i kubali sahanima sa ukrasnim poklopcom kako bi shto duzhe zadrzhavali toplinu. Jelo se konzumiralo samo na jednom mjestu u kuc'i kako bi se maksimalno odrzhavala chistoc'a shto je osnovni uslov za obavljanje molitvi.
Ulaz u glavni objekat je veoma zanimljivo rijeshen i na njemu se reflektuje uticaj zapadne arhitekture. Presvodjen je sa dva kamena luka koji se oslanjaju na centralni stub sa kapitelom. Na lukovima zapazhamo shest jabuka sa dvanaest zavojnica sa zavrshecima u centrz i shestokraku zvijezdu lociranu izmedju pochetaka lukova, iznad kapitela. Uokvirena je u kruzhnicu i neshto je nakoshena udesno. Nju vidjamo u dzhamijama, na pravoslavnim krstachama i katolichkim crkvama u Dalmaciji. Davidova zvijezda se ranije ispisivala iza uha i na drugim mjestima tijela prilikom ”lijechenja” nekih bolesti. Ona je jedno vrijeme bila zajednichki simbol sve tri monoteistichke vjere i kao takva predstavljala je kohezioni faktor. U islamu je jednom bozhijem poslaniku ime Daud (David) i otud poshtivanje ovog znaka. Povishe Davidove zvijezde je tarih uklesan u kamenu kruzhnog oblika. Tekst je ispisan arapskim pismom, na arapskom jeziku a glasi: ”Kuc'u sagradi Mehmed-beg Muslibegovic'”.
|