CRKVA BOSANSKA I
NJENO UČENJE (2)
Tekst proglašen najboljim na Kantonalnom takmičenju
srednjih škola iz historije kojeg je raspisao Meduopštinski
pedagoški zavod u Mostaru |
|
|
|
Autori: Dika Grebović, Zerina Begović, Armin
Đukić i Amel Husnić (učenici I-1 razreda Građevinske
tehničke škole u Mostaru) Mostar, 15.04.2002.god.
Mentor: Nerman Pala |
|
CRKVA BOSANSKA U POLITIČKOJ HISTORIJI SREDNJEVJEKOVNE
BOSNE |
Prvu vijest o postojanju heretičke crkve u Bosni poslao
je 1199. godine zetski knez Vukan, stariji sin srpskog
vladara Stefana Nemanje, koji je obavijestio papu
Inoćentija III da se ”... u zemlji Bosni razvija hereza
ne malih razmjera i to u tolikoj mjeri da je i sam ban
Kulin, pošto je sa svojom ženom i svojom sestrom... i sa
više svojih srodnika bio zaveden, preveo u onu herezu
više od deset hiljada kršćana”. U tom pismu se još
obrazlaže opasnost od heretika i njihovog učenja koje se
toliko raširilo u Bosni, da je predstavljalo ozbiljnu
opasnost po interese rimske katoličke crkve. Rimski papa
Inoćentije III, energični predvodnik borbe protiv
heretičkog učenja i osnivač Inkvizicije, odmah reagira
pismom svom vazalu, ugarskom kralju Emeriku, tražeći od
njega vojnu intervenciju u Bosni - to je početak duge
političke suradnje rimske crkve i Ugarskog kraljevstva,
suradnje između križa i mača, i duhovno-političkog
potčinjavanja Bosne papskoj hegemoniji.
Opasnost od krstaškog rata ban Kulin (1180-1204) je
pokušao izbjeći pismom papi u kojem se pravdao
nepoznavanjem opasnosti od njihovog učenja i pozivom
papi da pošalje svog emisara koji će provjeriti njegove
navode. Papin izaslanik Ivan de Casamaris stiže početkom
aprila 1203. godine u Bosnu i sa starješinama ”krstjana”
je održao sastanak, u prisustvu bana, na Bilinom polju
kod Zenice - revizijom je utvrđeno da je učenje
bosanskih krstjana u bitnim odrednicama suprotno učenju
katoličke crkve i Casamaris je zatražio i dobio
potpisanu izjavu bosanskih dualističkih starješina i
bana Kulina o odricanju od heretičkog učenja - to je
poznati Akt abjuracije od 8.aprila 1203. godine,
potpisan uz svjedoka, dubrovačkog arhiđakona Marina.
Pošto je postigao svoj cilj, papski legat je otišao u
Ugarsku vodeći sobom Kulinovog sina i dvojicu heretičkih
učitelja, Ljubina i Bragetu, koji su pred ugarskim
kraljem, kaločkim nadbiskupom i ugarskim velikašima
ponovili zakletvu da će se pridržavati datih obaveza.
Međutim, Kulinov akt abjuracije nije bio ništa drugo
nego diplomatski i taktički potez - tipična manihejska
taktika prilagođavanja datoj političkoj situaciji. To je
vrijeme kad rimska kurija pod papom Inoćentijem III vodi
poznati IV krstaški rat evropskih križara uperen, naoko,
protiv muslimana u Svetoj zemlji ali, zapravo, sa ciljem
uspostavljanja pune dominacije rimske katoličke crkve u
svijetu: tad su križarske horde izvršile npr.
pokolj
Jevreja u Češkoj, srušili Bizantsko carstvo 1204. godine
i osnovali Latinsko carstvo, a u Carigradu je ustoličen
latinski patrijarh (umjesto pravoslavnog) sa ciljem
potčinjavanja pravoslavne crkve rimskoj kuriji. To je,
dakle, vrijeme apsolutne nadmoći katoličke crkve i u
takvim prilikama bosanski dualisti privremeno prikrivaju
svoje učenje i lako otklanjaju opasnost po sebe, ali i
po državu.
|
Stećak u
Donjoj Drežnici |
No, već za dvije decenije rimska kurija ponovo je
organizirala krstaški pohod protiv Bosne i njenih
heretika, a taj zadatak dobiva nadbiskup u Kaloči kome
je bosanska biskupija bila tad potčinjena u pitanjima
vjere. Ali, taj pohod nije bio sproveden zbog
unutrašnjih problema Ugarske, što je omogućilo daljnje
jačanje heretičke crkve u zemlji.
1232. godine za bosanskog bana dolazi Matej Ninoslav,
koji je i poticao iz heretičke porodice i tad heretička
crkva postaje dominantna crkva u Bosni, Usori i Soli.
Nato rimska kurija oštro reaguje: u Bosnu stiže
papski
emisar Jakov Pekorari i smjenjuje bosanskog katoličkog
biskupa i tad se (1233. godine) za biskupa postavlja
energični dominikanac Johanes Vildeshauzen, Nijemac, a
bosanska biskupija je izuzeta iz jurisdikcije dubrovačke
nadbiskupije i direktno potčinjena Rimu. Činjenica je da
se Dubrovčani nisu htjeli miješati u vjerska pitanja u
Bosni, strogo vodeći računa o svojim trgovačkim
interesima a pitanje crkve su stavljali u drugi plan.
Godina 1233. je bila vrlo važna jer od tada rimska
kurija postavlja strance na položaj bosanskih biskupa,
dominikanci uz pomoć inkvizicije počinju
progon heretika
po Bosni a Ugarska je od rimskog pape dobila ovlaštenje
da štiti katoličke pozicije. Ugarski kraljevi otada
nastoje, pod maskom borbe protiv heretika, nametnuti
vlast u Bosni i Humu. No, bosanski i humski velikaši,
kao i bosanski vladari, pružaju vrlo čvrst otpor i brane
svoje feudalne posjede i zemlju, a u toj borbi bosanski
velikaši dobivaju vrlo jakog duhovnog saveznika u
heretičkoj bosanskoj crkvi. To je sinteza različitih
društvenih slojeva s potpuno istim ciljem: očuvanjem
svojih teritorija i ljudi pred vanjskom opasnošću -
pitanje odbrane heretičke crkve bilo je pitanje odbrane
države. Stoga će Crkva bosanska sve do propasti
bosanske
države biti potpuno pod zaštitom bosanskih feudalnih
velikaša, a također i gotovo svih bosanskih vladara.
U vremenu između 1235. i 1237.godine Ugarska je, pod
hercegom Kolomanom, izvršila krstaški pohod na Bosnu i
pri tom zauzela i područje Humske zemlje; no, i pored
ratnih pustošenja, taj pohod nije dao efekta; suprotno
tome, položaj katoličkih biskupa u Bosni je bio stalno u
opasnosti, iako im je ugarska vlast stalno davala sve
veće zemljišne posjede u području Slavonije, Usore, Huma
i Bosne. Aktivni i pasivni otpor bosanskog stanovništva
konačno je prisilio ugarski dvor da sjedište bosanske
biskupije izmjesti 1250. godine iz Bosne u Đakovo;
istovremeno je i pravoslavni episkop Humske zemlje
napustio svoje sjedište u Stonu i preselio u manastir
sv. Petra na Limu. Crkva bosanska tada potpuno dovršava
izgradnju svoje crkvene organizacije i otada je ona
sjedinjavala borbu bosanskih vladara i plemstva protiv
ugarskih vladara i feudalaca u cilju zaštite ne samo
svoje crkve nego i bosanske samostalnosti.
Krajem XIII vijeka u Ugarskoj jačaju pretenzije i moć
krupnih feudalaca i tad jedan od njih, hrvatski valikaš
Pavle Šubić stavlja i Bosnu pod svoju vlast, koju će
uskoro prepustiti svom bratu Mladenu I Šubiću. No, 1304.
godine ovaj je ubijen u Bosni u jednom sukobu protiv
”krstjana”. 1322. bosanski velikaš Stjepan II Kotromanić
podržava Mladena II Šubića i učvršćuje svoju političku
vlast nad Bosnom. To je početak sjajnog perioda bosanske
države koja se širi ”od Save do mora, od Cetine do
Drine”, perioda koji će biti krunisan izuzetnim vojnim i
političkim uspjesima Tvrtka I Kotromanića, koji će 1377.
godine izdići državu u rang Bosanskog kraljevstva.
Ovi i kasniji bosanski vladari, iako su bili vrlo moćni,
strogo su pazili na zaštitu Crkve bosanske jer je ona
bila čvrst saveznik i države i bosanske vlastele.
S druge, od 1291. godine u Bosni djeluje franjevački red
koji je potpuno istisnuo dominikance; franjevci vode
drugačiju politiku nastojeći pridobiti stanovništvo
Bosne uza se i odvojiti ga od Crkve bosanske, otvarajući
franjevačke samostane sa njihovim obrazovnim sistemom
itd. Tvrtko II Kotromanić je 1436. godine franjevce uzeo
pod svoju ličnu zaštitu, čime su oni praktički postali
izjednačeni sa Crkvom bosanskom...
Istovremeno, polovinom XV vijeka Crkva bosanska
prolazila je kroz agoniju u svom postojanju i iznutra se
urušavala: njene crkvene starješine u drugoj polovini
XIV a naročito tokom XV vijeka postepeno potpuno
pristaju uz državnu vlast, preuzimaju državne poslove i
stječu zemljišne posjede i bogatstva, odnosno po svemu
se približavaju feudalnoj vlasteli. Što se više kod
heretičkih starješina i učitelja pokazivao interes za
materijalnim bogatstvima, to je njihovo moralno učenje
gubilo na ugledu kod masa njihovih vjernika. Oni koji su
dotad prednjačili u skromnostima i preziranju
materijalnih bogatstava, sada su postajali bogati
članovi vladajući društvene klase, okruženi slugama i
poslugom, brinući se puno više o svojim porodicama i
imetku nego o crkvenoj organizaciji. Kako je to samo
bilo u suprotnosti sa učenjem Crkve bosanske! - upravo
je rezignacija vjernika Crkve bosanske bila i glavni
uzrok njene propasti pred vanjskim neprijateljima u XV
vijeku.
Posljednja dva bosanska vladara Stjepan Tomaš i Stjepan
Tomašević već su bili otvoreni saveznici katoličke crkve
i progonitelji Crkve bosanske, u pokušaju dobivanja
pomoći od evropskih kršćanskih država za odbranu od
nadirućeg i moćnog Osmanskog carstva.
Posljednji pomen Crkve bosanske je iz doba Hercega
Stjepana Vukčića Kosače, u čijoj službi je bio Gost
Radin, više kao diplomata hercegov nego kao
starješina
Crkve bosanske.
Lišena vlastite crkvene organizacije, a ostavši bez
svojih moćnih zaštitnika - bosanskog feudalnog plemstva,
čija je moć bila slomljena - Crkva bosanska je, nakon
propasti Bosanskog kraljevstva i nakon osvojenja
Hercegovine, prestala postojati a njeni vjernici su
lakše i brže nego pripadnici drugih kršćanskih konfesija
prelazili na islam krajem XV i u XVI vijeku.
KULTURNA BAŠTINA CRKVE BOSANSKE
U narodnoj tradiciji nije ostalo pohranjeno sjećanje na
djelovanje Crkve bosanske, koje je trajalo preko dva i
po vijeka, jer su tekstove njenog crkveno-književnog
rada brisali organi katoličke crkve sa istom fanatičnom
gorljivošću kojom su progonili i njene vjernike - a
pošto je njeno učenje bilo apsolutni protivnik vjerskih
građevina, to nema ni materijalnih spomenika te vrste.
No, s područja djelovanja Crkve bosanske postoji
veoma
veliki broj kamenih nadgrobnih spomenika - stećaka, čija
ih je originalna umjetnička izvedba svrstala u
prvorazrednu kulturnu baštinu naše zemlje.
Stećci se, po vremenu nastanka, kao nadgrobni spomenici
javljaju u drugoj polovini XIV vijeka, da bi se naročito
koristili kroz XV i u prvoj polovini XVI vijeka. Do
sredine XV vijeka to su bili nadgrobni spomenici gornjeg
feudalnog sloja društva (zbog skupoće izrade, odnosno
klesanja), a od sredine XV vijeka ih podiže i
vlaško-stočarsko stanovništvo, naročito u Hercegovini:
npr. čuvena nekropola stećaka u Radimlji, kao grobište
vlaške porodice Hrabrena (Miloradovića) iz XV vijeka,
ili stećci na platou Podveležja itd.
Po mjestu nastanka stećci se nalaze na prostoru
djelovanja Crkve bosanske i njegovim susjednim rubnim
područjima a to je područje cijele Bosne i Hercegovine,
te dijelovi Hrvatske, Srbije i Crne Gore. Iako su to
prvenstveno i najvećim dijelom nadgrobni spomenici
bosanskih heretika, činjenica je da su ih koristili i
kršćani, o čemu govore neki natpisi na stećcima kod
Travnika. Ta činjenica i pacifizam Crkve bosanske
argumenat su jedne historijske istine: stećci su
epigrafski dokaz multilateralnog duha bosanske
srednjevjekovne države, a zbog njihove umjetničke
jedinstvenosti genijalni pisac i predsjednik tadašnje
JAZU Miroslav Krleža, upravo je stećke izložio 1950.
godine na Svjetskoj izložbi u Parizu kao veličanstvenu
kulturnu baštinu s područja cijele bivše Jugoslavije.
Po obliku postoje 2 glavne grupe stećaka: položeni
(sanduci, ploče i sljemenjaci) i uspravni (stubovi,
stele i krstače). Od svih pobrojanih stećaka, (preko
66000), najviše je položenih, a najbrojnije nekropole
stećaka su na području Bosne i Hercegovine. Područja
najgušće zastupljena stećcima su u Hercegovini (Bileća,
Stolac, Trebinje, Gacko, dolina Neretve...).
Stećci su vrlo važni za proučavanje naše prošlosti jer
ukrasni motivi, a naročito natpisi na njima, daju
dragocjene podatke iz historije, politike, lingvistike
itd. Po svim svojim obilježjima, stećci ne pripadaju
evropskoj renesansnoj umjetnosti, jer su i stilski i
koncepciono oni strani duhu renesanse - to su u
potpunosti spomenici bosanskog Srednjeg vijeka.
Mnogi od stećaka imaju na sebi ukrasne motive koje su
vješti majstori - klesari urezivali i simbolički
označavali. Glavni ukrasni motivi na stećcima su:
- Geometrijski motivi (trake, dijagonale, presjeci,
cik-cak linije).
- Bordure (rubni ukrasi kojima se završavaju neki stećci
u obliku sanduka ili sljemenjaka; najljepši primjerak
bordure je stećak iz Donje Zgošče - danas pred
Zemaljskim muzejom u Sarajevu).
- Arhitektonski motivi (predstave zgrada, tvrđava,
stubova, lukova na stubovima i sl. Najstariji ukrašeni
stećak, potiče iz 1391.godine iz Veličana u Popovom
polju - to je spomenik monahinje Polihanije sa
predstavom polukružnih lukova. Isto tako, oko Stoca i
Mostara se nalaze oni sa potkovičastim lukovima a u
Dalmaciji i oko Kupresa, Imotskog i Sinja su
stećci sa
tim lukovima i gotskim, šiljastim lukovima - vjerovatno
su bili inspirisani blizinom gotičkih crkava u
Dalmaciji).
- Krstovi (česti motivi na stećcima; postoji nekoliko
tipova krstova: - krstovi sa jednakim kracima unutar
kruga (oko Stoca i Ljubinja); - ”malteški krst” u
Dalmaciji; u Popovom polju se ovaj tip krsta javlja na
visokom stubu i ima islamsku komponentu u izvedbi:
-
krst sa krugom na vrhu što simbolizira planetu Veneru;
-
krst oko Nikšića i Bileće pod uticajem je
pravoslavnog
manastira u Dečanima; - lisnati krst na stećcima u
dolini Neretve i oko Stoca; - dvostruki krst ili kukasti
krst kao stari evropski srednjevjekovni simbol na
grobovima - taj tip krsta je čest u zapadnoj
Hercegovini. Ovdje treba reći da je krst na
horizontalnim stećcima uvijek okrenut prema zapadu,
odnosno iznad je lica pokojnika, čija je glava okrenuta
ka zapadu.
- Udubljenja i obruči (česti motivi na stećcima;
udubljenja se nalaze samo na horizontalnim plohama i
seljaci ih često zovu ”kamenicama”: njihova uloga još
nije jasna - da li su služili za skupljanje kiše radi
”osvježenja pokojnika” ili stavljanja obrednih darova
pokojniku, ili u neke druge svrhe - ne zna se tačno.
Stećaka sa udubljenima ima najviše oko Kupresa,
Imotskog, Ljubuškog, Neuma...
- Jabuke (na stećcima se motivi jabuka javljaju na
nekoliko specifičnih mjesta, oko Sarajeva, Travnika i
Kupresa. Izgleda da su oni bili pod turskim uticajem,
jer npr. na turbetu osmanskog sultana Mehmeda I
(1413-1421) u Bursi se nalaze ukrasni ispusti slični
jabukama; slično je i sa nekim mezarima ”svetih ljudi”
(evlija) u oblastima BiH gdje se javljaju takvi motivi
na stećcima).
- Rozete (motivi povezanih zraka koje polaze iz jedne
centralne tačke, oblika zvijezde ili latice).
- Polumjesec (u kombinaciji s rozetom ili kao dvostruki
polumjesec, ovaj tip je nastao na prostoru istočne Bosne
pod islamskim uticajem).
- Ljiljan (je glavni motiv kršćanske ikonografije a
simbolizirao je Isusove muke ili bol koji je Bogorodica
osjetila vidjevši Krista razapeta na krstu, ljiljan i
Isus je čest motiv na stećcima).
- Spirale (kao ukrasni motiv se javljaju same ili u
kombinaciji s bordurama, vrlo česte kao motivi...).
- Grozd i loza (ovaj motiv je na relativno malom
prostoru od Stoca do Kalinovika i dalje do Zvornika; da
li je grozd označavao simboliku Isusovih riječi (”... Ja
sam istinska loza, a moj Otac je vinogradar.” - Ivanovo
evanđelje, XV:S), ili je to, pak, simbol preuzet od
dubrovačkih trgovaca vinom - nije utvrđeno tačno).
- Grane i drveće (možda simboliziraju ”drvo života” iz
Biblije, a možda su odraz vjerovanja da duša pokojnika
prelazi u drvo posađeno nad grobom - uostalom, i danas
se kod pripadnika svih religija često sadi cvijeće ili
ukrasno drvo na grobu ili u njegovoj blizini...).
- Oružje i oruđe (su česti motivi a najčešći su prikazi
mačeva, koplja, kratkih bodeža, sjekira, lukova,
strijela i štitova. Oblik mača varira od pravog mača
opšte korištenog u Evropi tokom Srednjeg vijeka, do
savijene sablje iz XV vijeka, pod uticajem osmanskog
tipa. Na štitovima se također, susreću razni motivi:
polumjesec, ljiljan, rozeta, krst...a na nekim štitovima
su, čak, urezani i datumi podizanja tih nadgrobnih
spomenika).
- Ptice (ovaj motiv je religioznog karaktera i
simbolizira selidbu duše pokojnika...).
- Životinje (čest motiv na stećcima i imaju
religiozno-simbolički karakter; najčešće predstave
jelena (Stolac, Ljubinje, Bileća) kao simbol sjedinjenja
duše s Bogom, kao što jelen čezne za šumskim potokom;
konj bez jahača označava palog ratnika na bojnom polju;
predstava zmije na stećcima od donje Neretve do Neuma
(možda i kao predstava jegulje!), a motiv zmije i
guštera iz Boljuna i Opličića su, zna se, djelo majstora
- klesara Grubača koji je potpisao 2 takva stećka iz
1477. godine; rjeđe su predstave psa, ribe, zmajeva ili
drugih fantastičnih životinja iz mašte (kao simbol
pakla...).
- Ruke (kao ukrasni motiv najčešće su na stećcima oko
Srebrenice i Zvornika, a česte su u Hercegovini,
Dalmaciji i oko Kupresa: negdje se prikazuje cijela ruka
savijena u laktu (katkad drži sablju, mač ili knjigu-
simbol učenosti!), negdje samo šaka... Simbolika ruke na
stećku nejasna je, mada se može reći da je ruka za
srednjevjekovnog ratnika bila najvažniji dio tijela koji
odlučuje njegovu sudbinu - ovaj simbol u našoj zemlji je
sigurno preuzet od starih rimskih kultova kao npr. iz
kulta Sabaziosa (iz III v.n.e.) iz istočne Bosne - tu je
pronađena bronzana šaka 15,5 cm visine sa podignuta 3
prsta u stavu ”benedictio latina” (blagosiljanja)..).
- Glave, figure i parovi (vrlo česti motivi; muški
likovi predstavljaju ili pokojnika ili, gdjegdje, Isusa,
dok ženski likovi najčešće predstavljaju neko božanstvo.
Lik muškarca na stećku obično je prikazan kako stoji s
podignutom rukom ili kako drži knjigu ili oružje, što
predstavlja njegovu djelatnost u vrijeme života...).
- Kolo (čest motiv na stećcima; predstavlja se kao
muško, žensko ili miješano kolo u kojem se plesači drže
za ruke i igraju; na nekim stećcima kod Mostara, te u
zapadnoj Hercegovini prikazuje se žensko kolo u kojem
žena - kolovođa nosi obruč, ali to kolo odavno više ne
postoji u narodu. Predstava kola s jelenom vjerovatno je
imala religiozni karakter selidbe duše...).
- Konjanici (javljaju se često kao motiv na stećcima oko
Trebinja, Nikšića, Pljevalja, Nevesinja, Gacka, Stoca,
Avtovca, Konjica... Natpis na jednom takvom stećku iz
Ključa kod Avtovca spominje sahranjenog ratnika u službi
humskog vojvode Sandalja Hranića (1404-1435)...).
- Lov (kao motiv se javlja vrlo često i svukud; tipičan
je stećak iz Boljuna kod Stoca, potpisan od majstora
Grubača, koji kazuje da je tu 1477. sahranjen Tarah
Boljunović...).
Natpisi na stećcima su izuzetno važni jer ti tekstovi,
klesani od ondašnjih majstora, daju izuzetno značajno
lingvističko, historijsko i kulturološko blago: oblik
slova, pravopis, skraćenice i pismo - stara bosanska
ćirilica, odnosno bosančica - daju nam svojim sadržajem
opis ličnosti, njihove društvene i političke uloge u
određenom vremenskom periodu; ti su natpisi vrlo
značajni sa historijskog aspekta jer nam daju dragocjene
podatke npr. o društvenoj hijerarhiji feudalne Bosne i
Hercegovine u kojoj vlastela leži sahranjena ”na svojoj
plemenitoj baštini”, dakle, na svom feudalnom zemljišnom
posjedu, pa ti natpisi otkrivaju strukturu društvenih
odnosa vladara, plemstva, naroda i sl... Stećaka sa
natpisom ima relativno malo u odnosu na ukupan broj
stećaka: na teritoriji Bosne i Hercegovine ih ima oko
323, u Hrvatskoj 13, Srbiji 15 i Crnoj Gori 12 - svega
oko 373 sa natpisom. Najbrojniji stećci s natpisom u
našoj zemlji su oko Trebinja, Bileće, Stoca, Gacka...
Ovdje ćemo samo pomenuti neke lokalitete stećaka s
područja Mostara i njegove okoline, gdje je arheološkim
istraživanjima zabilježeno oko 1208 stećaka. Na području
Raške Gore su lokaliteti: Vituša (nekropola sa 68
stećaka), Bučići (165 stećaka), Đubrani (2 krstače),
Domazeti (76 stećaka i brojni usamljeni ”kamenovi”); na
području Vrda: u selu Vrdi (oko 15 stećaka); na području
Goranaca: u Sovićima, na lokalitetu Stećci je 7 stećaka,
u Starom Selu oko 24 stećka; na području Bogodola:
unutar starog groblja je oko 85 stećaka i nešto kamenih
krstača. Na lokalitetu Donji Jasenjani, oko 700 metara
niže od mosta prema Drežnici je nekropola sa 13 stećaka;
u Donjoj Drežnici su stećci pred školom i u parku; u
Humima, u Vrapčićima, u Sutini, u
Gnojnicama, u Kosoru
je pronađena čuvena sudačka kamena stolica hercega
Stjepana Kosače (prenešena u Zemaljski muzej u
Sarajevu), 3 stećka u Posrtu kod Kosora, stećak u
Blagaju kod katoličkog groblja, 4 stećka u
Malom Polju,
u selu Kamena kod Blagaja nekropola sa 11 stećaka...
U samom gradu Mostaru je evidentirano postojanje
nekoliko mjesta sa stećcima: na području Zahuma (”Grčko
groblje” između Đikovine, Balinovca i Kavazbašina) - tu
nisu pronađeni stećci, ali su pronađene kamene grobnice
iz Srednjeg vijeka, čiji način sahranjivanja upućuje da
je i tu bila nekropola heretika. U groblju Smrčenjaci se
nalazi jedan stećak u obliku sanduka (ukras kola sa 4
ženske figure) a niže od njega jedan manji stećak -
sljemenjak - istočno i južno od groblja su bili
pronađeni ostaci grobova koji upućuju da je i tu bila nekropola krstjana.
Na lijevoj obali Neretve, na Carini, nekad su bila
evidentirana 4 stećka: 2 ploče u ulici Ahmeta Pintula
br. 8 (uništene izgradnjom privatnog objekta 1963.
godine); 1 stećak - sanduk koji se danas nalazi u malom
parku na Titovoj ulici, preko puta prostorija FK
”Velež”: s gornje strane taj stećak je ukrašen štitom i
mačem a s bočne strane je natpis bosančicom koji kaže da
je ispod njega bio sahranjen izvjesni Radivoje
Krivoušić. Taj je stećak bio više od dva i po vijeka u
avliji Huseinhodžine džamije i služio kao mejtaš-kamen
pri ceremoniji džennaza, a 1957. godine je prebačen na
današnju lokaciju. Danas je na njemu sprejom u boji
utisnut neizbježan grafit ”Kaja”!!! U krugu te džamije
bio je još jedan stećak, ali se ne zna njegova sudbina.
Pred Centrom za kulturu se nalazi 6 stećaka koji su
imali zanimljiv historijat: 2 kamena korita potiču s
prostora Tabhane a 1954. godine su prenešeni pred
Muzej
Hercegovine: 1 stećak u obliku kamene ploče s ukrasom
štita i ruke s mačem, potiče iz Ortiješa odakle je 1955.
godine prenešen pred Muzej; stećak - sarkofag iz
Troskota na Mostarskom blatu, nadgrobni spomenik nekog
Ljupka Vlasnića, prenesen je 1963. god. pred Muzej;
stećak - sanduk iz sela Panika kod Bileće, ukrašen nizom
arkada a prenesen je 1964. godine u Mostar: stećak -
sanduk iz sela Bošnjaci u Humilišanima, ukrašen raznim
motivima, prenešen je 1966. godine. Svi su ovi stećci
bili pred Muzejom Hercegovine do 1996. godine kad su
prebačeni na današnju lokaciju, pred Centar za kulturu u
Mostaru...
REZIME
Kao historijska pojava Crkva bosanska, sa svojim učenjem
i vjerskom organizacijom, javila se i djelovala u sklopu
čitavog srednjevjekovnog heretičkog pokreta kroji je,
prostorno razbijen na 16 heretičkih crkava u mnogim
zemljama Evrope, ujedinjavao vjernike i njihove
istomišljenike u korjenitoj kritici zvanične crkve,
prvenstveno katoličke crkve i njene duhovno-političke
moći, hijerarhije i bogatstva visokog katoličkog
crkvenog klera. Iako je ta kritika potpuno ostala u
duhovno-religijskoj sferi, ipak je ona poljuljala
neprikosnovenost i apsolutnu nepovrjedivost autoriteta
zvanične crkve, a time posredno pripremila teren i klimu
pojavi duha renesanse i humanizma u Evropi, a u toj
kritici je Crkva bosanska imala vrlo visoku ulogu
značaj.
Materijalni ostaci njenog učenja, stećci, i danas
svjedoče o tim davno prohujalim vremenima i
predstavljaju prvorazrednu kulturnu baštinu svih naroda
Bosne i Hercegovine.
Literatura
1. Babić Ante ”Bosanski heretici”, ”Svjetlost”,
Sarajevo, 1963.god., str. 68-160.
2. Grupa autora: ”Istorija naroda Jugoslavije”, I
knjiga, ”Prosveta”, Beograd, 1953. god., str. 554-564.
3. Wenzel Marian: ”Ukrasni motivi na stećcima”, ”Veselin
Masleša”, Sarajevo, 1956. god.
4. Bešlagić Šefik: ”Stećci-kataloško-topografski
pregled”, ”Veselin Masleša”, Sarajevo, 1971.god.
5. Arnautović Esad: ”Pregled historije Bosne i
Hercegovine”, Pedagoška akademija, Mostar, 1997. god.,
str. 116-119.
6. Jaliman Salih: ”Marginalia o Gostu Radinu i njegovom
testamentu”, ”Hercegovina br. 11-12”, str. 19-25.
7. P. Anđelić, M. Sivrić. T. Anđelić: ”Srednjevjekovne
humske župe”, ”Ziral”, Mostar, 1999. god., str. 195-198.
8. Ćirković M. Sima: ”Herceg Stefan Vukčić-Kosača i
njegovo doba”, Beograd, 1964. god., str. 101-267.
9. Zelenika Anđelko: ”Zapisi iz starije prošlosti
Mostara i okolice”, ”Hercegovina br. 2. (10)”, str.
61-76.
10. Isti: ”Stećci Raške Gore, Vrda i Goranaca”,
”Hercegovina br. 3”, str. 67-79. |
|
|
