Pet kilometara južno od Mostara na lokalitetu Ortiješ - Mukoša nalazi se
jedan kamenolom koji za historiju graditeljskog nasljeđa grada ima veliku važnost. Iz
njega se već vijekovima vadi lijepi krečnjak kamen poznat u narodu pod imenom ”tenelija”.
Ovaj kamen je toliko često i vijekovima upotrebljavan u građevinarstu grada, da je
prosto postao pravi njegov simbol. A toliko je malo pisano o ovom kamenu. Ono što je hreša
za Sarajevo to je tenelija za Mostar. Mada ovaj grad posjeduje i
druge vrste kamena te o svakom bi se mogla napisati po jedna obimnija studija, ipak tenelija
je najinteresantnija. Tu su još neretvanjski avlijski oblutak, tvrdi pećinasti
konglomerat, bijeli krečnjak veleštak, ..., te svaki od ovih vrsta kamena ima u
historiji Mostara upotrebnu, estetsku urijednost kao i karakteristike.
Kao meki i laki krečni kamen, tenelija ima i svoje srodnike u Bosni i Hercegovini,
a to su bosanska moščanica ili bihaćki krečnjak - bihacit. Ali tenelija
je od svojih srodnika poznatija i kvalitetnija.
Gdje se sve nalazi i zašto se koristi ili se koristila tenelija, predstavlja jedan
širok spektar.
Od tenelije je sagrađen u najvećem procentu Stari Most mimara Hajrudina, Karađoz-begova
i Koski Mehmed pašina džamija, kao i sve ostale džamije, sve munare u gradu, dijelovi
orijentalne stambene arhitekture, bašluci sa epigrafikom, tarisi-natpisi na džamijama,
veliki broj oblika kamenih ukrasa, okvira i lukova, podnih ploča, stepenika i
stepeništa, dekorativnih ukrasa - alema na džamijama i džamijskog mobilijara, mihraba,
mimbera i ćursa. Tu su i ostali objekti orijentalne arhitekture, ćesme, turbeta, ...
Također i krstovi od starog pravoslavnog groblja su pravljeni od tenelije.
Ovaj kamen je obilno koristila osmanlijska država, a poslije i Austrougarska
monarhija. Danas, rekonstrukcija srušenog Mostara je nezamisliva bez tenelije
koju možemo vidjeti u gradu kako je obrađuju kamenoresci i cirkulari. ”Zema”, zgrada Suda u Cernici,
Djevojačka škola, Pavarotti centar i Simfonijski orkestar, Muzička škola, nekadašaja
franjevačka štamparija, Hotel Neretva i još mnogo objekata iz Monarhije u svojim
zidovima i ukrasnim profilacijama sadrži teneliju ili njenu blažu varijantu iz
istog kamenoloma poznatu kao ”miljevina”.
Osobine tenelije su slijedeće: Lako se reže i obrađuje, brzo prima vlagu a teško
je odstranjuje, osjetljiva je na vatru a boja joj varira od bjelićaste, sivkaste pa do
žućkaste, zavisno od starosti, vlažnosti ili kad je tek izvađena iz kamenoloma.
Tenelija se upotrebljava u raznim oblicima, u kvaderima nekoliko tona teškim (svod
Starog mosta), u manjim kockama i ugaonicima za zidanje zidova, u podnim pločama
nekoliko centimetara debelim (hajati kuća, podovi džamija, ...), u lomljenim komadima
kao ispuna zidova, u raznolikim oblicima bašluka, isturenih profilacija austrijskih
zdanja, ... Tenelija je laka za klesanje pa se u nju vrlo lako može uklesati bilo koji
motiv vidljiv i dan danas na starim zdanjima grada.
Kamen Mostara u kamenitoj Hercegovini, tenelija je stari stanovnik šeher grada koji
vijekovima bjelasa sa južnim suncem i svakom biljkom Mediterana, uvijek drugujući sa
ljudskim okom svakog estete.
|
