|
U deshifrovanju ovog teksta pored igumana Pavlovic'a pomogao mi je potomak ove porodice Mili Panic' sin Mile rodjene Andjelopolj koji je porodichnu krstachu patinirao i time postigao bolju chitljivost slova.
U naosu crkve na kamenom podu nalazi se kvadratichni amvon sa ornamentima geometrijskog karaktera. Slichan je amvonu hrama u Zhitomislic'u i predstavlja izuzetno lijep i uspjeshno rijeshen ukras. Na istochnom zidu crkve nalaze se dva okulusa u obliku rozete. U gornjoj rozeti su chetiri polja koja daju krst, dok donja sadrzhi jedanaest otvora u obliku cvijetnih latica u tordiranoj lauzhnici. Na zapadnoj fasadi su trokutasto rasporedjena tri okulusa sa otvorima u obliku krsta.
Sinagoga u Brankovcu
Prvi tragovi o postojanju jevrejskih zajednica u nashoj zemlji potichu iz sredine XVI vijeka. To su bili juzhnoslovenski Jevreji Sefardi potomci izbjeglica iz Shpanije i Portugala i Ashkenazi iz sjeverne i srednje Evrope. Ovi posljednji su doselili u BiH nakon austrougarske okupacije. Progon Jevreja iz Shpanije zapocheo je dekretom kralja Ferdinanda i kraljice Izabele u XV vijeku. Utochishte su nashli u osmanskoj carevini a u nashu zemlju su doshli preko Carigrada, Sofije i Soluna. Uvidjevshi da mu nedostaje dobrih trgovaca i poslovnih ljudi, sultan Bajazit je naredio lokalnim vlastima da ih srdachno prihvate. Godine 1655. oni zhive samo u Sarajevu. Civilnopravni i drushtveni polozhaj Jevreja u BiH bio je regulisan beratom sultana Abdul Medzhida iz 1840. godine kojim je imenovan vrhovni rabin u Bosni. Kao shto je osmanska carevina odobravala izgradnju pravoslavnih i katolichkih bogomolja tako je postupala i sa sinagogama i jevrejskim shkolama. U drugoj polovini XVI vijeka u Mostar se naselio jedan trgovac koji se zvao Mojsije Kuzin, tu je zhivio do 1570. godine a u Sarajevo se preselio poslije 1579. godine. U putopisnom shtivu Engleza Dzhona Vilkinsona koji je posjetio Hercegovinu 1844. godine nalazimo podatke o Jevrejima u nashem gradu. Prema njegovoj procjeni Mostar broji 7300 dusha od chega su trojica Jevreja.
Francuski putopisac S. Bujon koji je putovao kroz Hercegovinu 1863. godine, opisujuc'i zhivopisnu koloritnu mostarsku charshiju pominje i Jevreje. On je uochio da je jevrejska chetvrt koja se nalazi u donjem dijelu charshije bitno razlichita od ostale. Naime, njihove kuc'e su gradjene od kamena po uzoru na evropsku gradnju. ”Naviknuti na progone, sinovi Izraela se chuvaju dobro da izlozhe svoja bogatstva u otvorenim duc'anima: vrata i kapci od zheljeza, koja ih shtiti od pozhara, skrivaju ih u isto vrijeme i od pogleda svijeta.” Jevreji trgovci chekaju pred vratima duc'ana svoje kupce a sva roba je u duc'anu tako da se prodaja vrshi u tami prostorije.
Carl Pezz u monografiji o Mostaru napisanu 1891. godine, navodi podatak da je grad na Neretvi 1885. godine imao 12665 stanovnika od chega 98 Jevreja koji uglavnom stanuju u chetvrti Brankovac. ”Malobrojne shpanske jevrejske porodice u Mostaru predaju se svetkovini Sabbata shto sa velikom strogoshc'u podrzhavaju. Niti jedan Shpanjol nec'e subotom radnju otvoriti”, pishe Pezz.
Martin Djurdjevic' u ”Memoarima sa Balkana” pominje chetiri jevrejske porodice sa 19 chlanova. Kada je general Jovanovic' u ljeto 1878. godine sa vojskom trijumfalno ulazio u Mostar iz pravca Rodocha gdje se utaborio, mostarski Jevreji su mu, kao i ostali narodi u gradu, u znak dobrodoshlice, napravili slavoluk na Luci iskic'en cvijec'em, zastavama, tevratima i srebrnim c'iracima. Prema popisu iz 1879. godine mostarskih Jevreja je bilo 35. Prema sluzhbenom popisu iz 1921. godine u Mostaru je zhivjelo 254 Jevreja od chega 84 Sefarda odnosno 170 Ashkenaza. Prema drugim izvorima tada ih je bilo 177. Pred sam rat njihov broj u Jevrejskoj opshtini Mostar, koja je osnovana za vrijeme Austrougarske uprave a chiji je predsjednik bio David Perera, se popeo na 310 dusha. Odgovornu duzhnost rabina obavljao je David Koen. Stara sinagoga je osnovana 1889. godine i bila je jedina u Hercegovini. Pored molitve i vjerskih obreda u njoj su se odrzhavala predavanja, dakle tu se shirila nauka, humanizam, moral, etika i druge humanistichke grane. Sve radosti i tuge manifestovale su se u sinagogi.
O izgradnji sinagoge u Mostaru sachuvano je neshto izvornih dokumenata koje c'emo ovdje koristiti. Jevrejska opshtina Mostar je bila zainteresovana za zemljishte u Brankovcu koje je pripadalo porodici C'iber. Ono je granichilo sa C'umurijinom ulicom (danas Brac'e C'ishic'a). Iz zapisnika sastavljenog kod gruntovnog povjerenstva Kotarskog ureda u Mostaru se vide detalji vezani za zainteresovane stranke. Prisutni su bili: Atais pl. Curinaldi, zamjenik kotarskog predstojnika, Nikola Kreshic', Emil Ragulja, Mehmed ef. Ugljen, Velimir Oborina i Emil Houkal, chlanovi. Pred gruntovno povjerenstvo su pristupili: Salihaga C'iber,… (nechitko) Ahmeta za se i kao punomoc'nik Sherife rodjene C'iber, udata Kajtaz, Dervishe, kc'eri Ahmetage C'ibera i Fatime rodjene Lelic', udate C'iber, zatim Julius Rosenfeld iz Mostara iskaz. zas. ovl. za gradnju israelitichke bogomolje u Mostaru. Kupoprodajni ugovor je sklopljen izmedju prodavca Salihage, Sherifa, Dervisha i Fatime C'iber i kupca Odbora za gradnju israelitichke bogomolje dio nekretnina upisanih u gruntovni ulozhak broj 946 katastralne opc'ine Mostar na ime katar. chestice broj 23/74 povrshine dun 108 kv met. i 24/38 od 700 kv met. nakon diobe kch br 23/37 na 23/37 od 114 kv met. i 23/74 od 108 kv. met. uz uglavljenu kupovinu od 1850 K (runa).
Prema tome, pripreme za gradnju sinagoge su pochele aprila 1904. godine. Na osnovu ovog ugovora od 13. aprila 1904. godine izvrshena je uknjizhba prava vlasnishtva u novom gruntovnom uloshku br 3860 u AI u korist Odbora za gradnju israelitichke bogomolje u Mostaru.
(nastavlja se)
|