|
Prigodna rijech Alije Bijavice, predsjednika KS SUBNOR-a Mostara, povodom 59-godishnjice oslobodjenja Mostara, 14. februara 2004. g. u glavnom parku na Musali i postavljanja obnovljenih bista narodnih heroja Hasana Zahirovic'a Lace i Mladena Balorde Lobre.
|
|
Prije 59 godina, 14. februara 1945. godine Mostar je konachno oslobodjen nakon chetverogodishnje fashistichke okupacije. Tih teshkih i radosnih dana sjec'amo se s ponosom, a i s tugom zbog poginulih sinova i kc'eri za njegovu slobodu. Zashto obiljezhavamo ovaj dan i uopshte sjec'anja na predjeni slobodarski put Mostarki i Mostaraca? Zato shto smatramo da podsjec'anja na ovaj dan uchvrshc'uju uvjerenje da zhrtve date za ideale slobode podstichu snazhno generacije koje su ostale iza njih da u miru grade demokratske odnose u duhu tolerancije i medjusobnog uvazhavanja koji c'e omoguc'iti dostojan zhivot svih stanovnika Mostara, bez obzira na vjeru i nacionalnu pripadnost.
Poseban je ovaj dan kada smo u moguc'nosti da vratimo na stara mjesta obnovljene biste narodnih heroja Hasana Zahirovic'a Lace i Mladena Balorde Lobre. Za ovaj chin zahvalni smo Opshtini Stari Grad, Urbanistichkom zavodu i Gradu – Gradskoj upravi, kao i gradjaninu koji je biste sachuvao u toku ratnih zbivanja. Autoru bista akademskom vajaru Florijanu Michkovic'u izrazhavamo posebnu zahvalnost na angazhovanju oko ponovnog postavljanja bista, chiji je on i autor.
|
Obnovljene biste mostarskih heroja
|
|
Mostar je oslobodjen u poznatoj Mostarskoj operaciji koja je trajala od 6. do 14. februara 1945. godine. Krajem 1944. godine oslobodjena je cijela Dalmacija i veliki dio Hercegovine.
U drugoj fazi operacije (13.2.), 19. i 26. divizija izvrshile su napad na grad, 9. divizija se probila u dolinu Neretve sjeverno od Mostara, a 29. divizija oslobodila je Nevesinje, Bunu, Blagaj. Slijedec'eg dana, poslije jakih borbi, 26. i 19. divizija oslobodile su Mostar, kada je s juga stigla i 29. divizija koja je oslobodila sva mjesta od Neretve do Mostara.
Drugi svjetski rat je trajao shest godina – od okupacije Poljske, septembra 1939. do kapitulacije Japana, septembra 1945. godine. Za sobom je ostavio pravu pustosh, milione ubijenih – spominje se cifra od 55 do 60 miliona na obje strane i 35 miliona ranjenih – to je ukupno blizu 100 miliona ljudi. Drugi svjetski rat je, po svemu sudec'i, prevazishao do tada vidjeno u ratovima. Ostavio je hiljade zhivih kostura koje fashistichki zlikovci nisu uspjeli ubiti u koncentracionim logorima, kao i genocid nad chitavima narodima i sve do eksplozije atomskih bombi kojima je otvorena nuklearna epoha tzv. ”ravnotezha straha”, kao nezaobilaznog chuvara svjetskog mira.
Mostar je tokom narodnooslobodilachke borbe nepokoren grad. Mostar je pred Drugi svjetski rat imao 18.000 stanovnika, a u narodnooslobodilachkom ratu aktivno je uchestvovalo blizu shest hiljada, svaki trec'i stanovnik.
U narodnooslobodilachkom ratu Mostar je dao preko sedamsto i pedeset palih boraca, uglavnom mladic'a i djevojaka, chetrnaest narodnih heroja. Sedam objeshenih rodoljuba i vishe od hiljadu zhrtava fashistichkog terora, kao i 205 zhrtava rata.
Za izvojevanu slobodu Mostar je dao 2.384 svoja stanovnika, prema podacima sakupljenim u Spomenici Mostara 1941-1945., objavljenoj 1987. godine.
Prema ovim podacima svaki osmi Mostarac nije dochekao slobodu. Njihovi zhivoti su se gasili u jamama, u Buni, Neretvi, u Jadovnu, na Rabu i Pagu i mnogim drugim znanim i neznanim stratishtima, na vjeshalima po trgovima Mostara, pred streljachkim strojevima okupatora i domac'ih zlochinaca na Ovojcima, u Ortijeshu, Lakishevinama, Rashkoj Gori i drugim selima, u koncentracionim logorima na Banjici i Mamuli, u Jasenovcu i Staroj Gradishki, u Italiji, Njemachkoj, Grchkoj, Norveshkoj, u mnogim zatvorima, kao i na ratishtima partizanske vojske shirom bivshe Jugoslavije. Oni su se trajno zhrtvovali za nashu buduc'nost koju nismo uspjeli sachuvati. Medjutim, duzhni smo im dug sjec'anja i upravo zbog toga da nam se ne bi desilo ovo shto se desilo u sukobima 1992-1995. Da nam se vishe nikada ne ponovi.
|
Gradonachelnik Mostara Hamdija Jahic' polazhe cvijec'e na spomen-obiljezhje
|
|
Iznijec'u i neka kritichka stanovishta. ZAVNOBiH je BiH konstituisao kao drzhavu ravnopravnih naroda i gradjana Muslimana, Hrvata i Srba i drugih. Medjutim, kad je rijech o Muslimanima, bilo je drukchije.
Iako su po brojnosti trec'i narod na prostorima eks Jugoslavije u najvazhnijem partijskom dokumentu, naprimjer u Programu SKJ iz 1958. godine, uopshte se ne spominju. Na Muslimane je vrshen pritisak da se ”nacionalizuju”. I dalje se drushtveno-politichka uloga njihova minorizira ili ignorishe, dok se politichki, kulturno i opshtedrushtveno zapostavljaju, shto je imalo za posljedicu da se ponovno pokrene iseljenje Muslimana u Tursku. To je imalo za posljedicu njihov veliki egzodus. Prema turskim izvorima, u tu zemlju se poslije II svjetskog rata iselilo 190.000 Muslimana. Tek 1963. godine Muslimani su priznati kao narod i da kao takvi budu uvazhavani kao ravnopravni s drugima. Medjutim, u praksi se to ne ostvaruje: nemaju svoje nacionalne institucije, negira se jezichka tradicija, nemaju napisanu svoju nacionalnu istoriju, olahko se diskvalifikuju njihovi nauchnici i kulturni stvaraoci. Nakon Titove smrti (1980.) na sceni su nacionalizmi komshija tako BiH postaje poligon za agresiju na Bosnu i Hercegovinu, koja je imala za cilj potpuno fizichko i duhovno unishtenje Muslimana putem nevidjenog zlochina i genocida.
Tu je i sektashki odnos prema Hrvatima zapadne Hercegovine, koji, takodje, podlijezhe objektivnoj analizi. Zbog okolnosti da je gotovo cijela Bosna i Hercegovina bila pod vlashc'u NDH poslije zavrshetka II svjetskog rata politichki najtezhe je bila kazhnjena zapadna Hercegovina. Kao znachajno uporishte te nazovi ”nezavisne drzhave”. Istina, jedan broj antifashista – partizana branio je chast zapadne Hercegovine koja je dala dvojicu narodnih heroja: Juru Galic'a-Velikog iz Bijache kod Ljubushkog (poginuo 1943.) i njegovog sestric'a Marijana Primorca (poginuo 1946. od ostataka ustashkih postrojbi).
Sektashki, u sushtini represivan stav prema zapadnoj Hercegovini, trajao je sve do poznatog Mostarskog savjetovanja 1966. godine koje je organizovao CK SK BiH. Ovim savjetovanjem je skinuta ”politichka hipoteka sa zapadne Hercegovine”, koja je omoguc'ila aktivno ukljuchenje u politichki zhivot ovog dijela BiH. Na putu potpune rehabilitacije isprijechilo se masovno odlazhenje radne snage u svijet, kao rezultat zaostajanja ovog kraja u ekonomskom smislu. Medjutim, zahvaljujuc'i inicijativi Branka Mikulic'a, tadashnjeg predsjednika CK SK BiH, kvalifikacijom ove emigracije u ekonomsku, a ne politichku sa zapadne Hercegovine je skinuta konachno politichka anatema. Od tada su Hrvati Bosne i Hercegovine potpuno ravnopravni, sve do dolaska nacionalnih stranaka na vlast.
Na mnogim vodec'im drzhavnim i politichkim funkcijama nalaze se brojni kadrovi iz zapadne Hercegovine. Naprimjer, iz malog mjesta Vira kod Posushja zauzimali su istaknute republichke funkcije Nikola Filipovic', Ante i Bozho Budimir, Ivica Lovric', Mato Orech, Kazhimir Jelchic' (iz Chapljine) i dr. Branko Mikulic' je u to doba mogao ravnopravno razgovarati s tadashnjom predsjednicom CK SK Hrvatske Savkom Dapchevic' Kuchar.
S duzhnim poshtovanjem i zahvalnoshc'u trajno c'emo se odnositi prema zhrtvama 305 hiljada poginulih boraca u narodnooslobodilachkom antifashistichkom ratu i shehidima, poginulim ratnicima Armije Republike BiH, kao i svim zhrtvama fashistichke agresije i genocida u oba rata.
|
|
Zadnja izmjena: 2004-07-15
ISSN 0350-6517
Copyright © 1995-2008 Chasopis Most · Mostar · Bosna i Hercegovina
Design by © 1998-2008 Haris Tucakovic' · Sweden
|
|